Vào dịp Tết năm con Chuột 2020, ai đó giàu trí tưởng tượng nhất cũng không nghĩ chỉ hơn năm sau, Nha Trang lại như thế này. Từ một thành phố có lượng du khách đông gấp 10 lần số dân địa phương, đường phố ùn tắc bởi các đoàn xe, nhà hàng mở ra như nấm, khách sạn trung bình mỗi tuần có một cái khai trương… giờ đây vắng lặng, dây cảnh báo giăng khắp nơi công cộng. Nhân lực ngành du lịch tan tác, và dân lao động tự do lãnh hậu quả trước tiên.

Thành phố giới hạn người ra đường, nói theo kiểu của mọi người là thành phố đang bệnh. Mùa hè, những hàng cây trên phố hồn nhiên đến lạ, cứ hớn hở đón ánh nắng mặt trời, bung mình với những tán cây xanh xanh. Mùa này, những cây me đang ra hoa, những bông hoa rụng cứ trải vàng dưới gốc cây. Hoa me có vị chua chua, các bạn trẻ thường nghịch ngợm hái để nếm.

Những ngày này, những ngày thành phố giãn cách, còn họ, những đứa con trong lòng thành phố, bỗng một sáng, một chiều bâng quơ nhìn và cảm theo cách của mình. Một lối về quen thuộc, một đôi bóng người quen thuộc, một bầy chim sẻ có lẽ cũng quen nốt. Họ chừng như đang nhớ. Hẳn là nhớ biển, nhớ những thanh âm ồn ã hôm nao… Ừ, thì chỉ là một chút tìm quen…

Quê nghèo, ruộng mỗi năm một vụ lúa xơ xác vì khô hạn. Anh rời quê ra đi lúc hơn mười tuổi.

Chủ nhật, tôi định ngủ nướng thêm một chút thì chuông điện thoại reo liên hồi. Tôi bắt máy, giọng hơi gắt gỏng:   

Hôm đó tôi nói chuyện với người dì ở Mỹ. Tôi chuẩn bị đi ngủ, còn bên ấy, dì đang ngồi ở hiên sau nhà nhìn ra vườn nhâm nhi ly cà phê sáng. Dì nói, lát nữa dì hái rau tía tô để nấu nước uống cả ngày, làm vài việc lặt vặt trong vườn như nhổ cỏ, vun đất cho cây và ngắm hoa. Dì nói thêm: "Cả nhà uống nước lá tía tô thay trà, uống riết ghiền luôn. Bên này nhà nào có vườn đều trồng tía tô để nấu nước uống. 

Khi lớn tuổi, người ta thường nhớ về những chuyện đã qua. Có khi tự nhiên dòng ký ức bất chợt thức dậy trong tâm trí, song cũng có khi do một sự việc nào đó dù rất nhỏ diễn ra chung quanh làm người ta liên tưởng rồi nhớ lại những kỷ niệm của một thời.  

Bây giờ là đầu tháng Bảy, đã qua nửa buổi chiều mà nắng vẫn còn gay gắt trên ngọn cây cau kiểng trước nhà. Hai người ngồi trước hiên, bên cạnh hồ nước nhỏ có mấy con cá Koi mới lớn bơi vòng vòng đuổi theo bọt nước. Không gian oi nồng hơi nóng cuối ngày làm cho chị không thấy thoải mái y như cảm giác ban đầu khi gặp lại ông ấy.   

Buổi sáng, đến một nơi quen, để xe bên lề, nhìn xuống đất thấy rất nhiều trái bàng chín rụng. Cuộc xoay vần trời đất đã đủ chu kỳ cho một mùa cây trái chín, cây bàng cũng đơm hoa kết trái và chín rụng. Trong những trái bàng chín rụng ấy, trái nguyên vẹn thường màu vàng hoặc phớt vàng đỏ, còn trái là thức ăn của những chú dơi đêm ghé nương nhờ thì vỏ loang vỡ.

Nha Trang thực hiện những ngày giãn cách xã hội lần thứ 2. Bạn sau khi đọc thông báo người từ TP. Hồ Chí Minh về các tỉnh, thành đều phải cách ly 7 ngày ở nhà, xét nghiệm 3 lần thì thở dài, cả nước vậy thì bao giờ mới thấy khách nước ngoài? Cái khách sạn mini của bạn đóng cửa từ Tết năm ngoái đến giờ, làm cả nhà như ngồi trên lửa. Có ai nghĩ sẽ có một ngày đường phố vắng hoe, trong lòng thấp thỏm khi nghe tiếng còi hú của xe cứu thương ngày đêm.

Mùa hè năm nay là một mùa hè đặc biệt trong dòng ký ức của các học sinh. Do ảnh hưởng của dịch Covid-19, năm học kết thúc trong vội vã và lặng lẽ. Con tôi và các bạn đang trải qua một mùa hè thật khác…

Vừa kêu ca cái nóng mùa hè, bạn liền nghe từ xa vẳng lại tiếng chuông leng keng. Bạn hí hửng ra đứng đợi trước cổng nhà. Chiếc xe đạp chầm chậm hiện ra sau khúc cua. Thoáng thấy ông già bán cà rem, bạn khẽ giật mình, đó chính là ông già đã bán cà rem cho bạn suốt cả tuổi thơ. Bạn lớn lên, đi học xa, rồi đi làm xa. Mãi đến khi dịch xảy ra, thất nghiệp, bạn trở về nhà, tức là gần 20 năm đã trôi qua, ông già 60 tuổi nay trở thành ông lão 80, vậy mà ông vẫn chưa được nghỉ ngơi, vẫn phải đạp xe đi bán cà rem hàng ngày.

Góc phố đó - ngã ba đường Lê Thánh Tôn và Bùi Thị Xuân (TP. Nha Trang) có đèn xanh đèn đỏ. Cái ngã ba dùng dằng của những con người chỉ dừng lại mấy mươi giây rồi vội vàng lướt qua nhau, mỗi ngày cứ như thế. Cũng góc phố đó có 2 mảnh đời trong cuộc mưu sinh, kiên trì chờ đợi những người khách khi dừng lại ở ngã ba để bán hàng.

Cái thôn nhỏ nằm ven quốc lộ, cách trung tâm thành phố khoảng 20 cây số, vừa chạy xe vừa nhìn ngắm cảnh vật hai bên đường một thoáng là tới nơi. Con đường vừa quen vừa lạ nhưng thân thuộc, giống như không có quá nhiều năm tháng đã trôi qua. Thuở ấy, con đường này chưa rộng thênh thang như bây giờ. Bọn tôi đi qua con đường này bằng xe đạp, vào những ngày đầu tuần và cuối tuần.

Những thế hệ trước, tuổi thơ ở đâu cũng có những cây trái bên mình. Không chỉ ở miền quê tràn đầy hoa quả ruộng vườn mà ngay ở thị xã, thành phố, trong sân nhà bao giờ cũng có vài bóng mát đơm hoa, đơm quả bốn mùa. Vươn cao bóng tỏa có mít, xoài, vú sữa, khế ngọt, roi (mận), chay, ô ma; là đà trước tầm tay có chùm ruột, mãng cầu, ổi sẻ; giản dị, mộc mạc, đơn sơ có trứng cá, tra, bàng, keo, me… trên các con phố thân quen. Tuổi thơ luôn có cây trái bầu bạn, chính hương thơm quả ngọt, bóng cây đã làm cho ký ức tuổi thơ với ngôi nhà, với quê hương thêm ngọt ngào, xao xuyến mãi khôn nguôi.

Từ Vạn Giã vào Nha Trang có 60 cây số, vậy mà nó cứ đau đáu ngày về quê hoài.

Tháng Sáu rực rỡ nắng vàng và chói chang màu đỏ hoa phượng. Nha Trang đang đỉnh điểm của nắng nóng, chợt phía chân trời bỗng sầm sì như mặt người đang hờn ghen ai đó. Mưa trái mùa. Nông dân gọi là cơn mưa vàng giải hạn cho bao nhiêu cây trái đang chờ nước. Người thành phố gọi là cơn mưa giải nhiệt, xua bớt đi cái nóng hầm hập. ....

Ba mất, mẹ một mình tần tảo, gồng gánh nuôi các con ăn học. Các con dần khôn lớn, mẹ dựng vợ gả chồng, đứa nào cũng có chút ít tài sản ra ở riêng. Nhờ có nghề nghiệp, vốn liếng sẵn, con cái dễ dàng tiến bước hơn trong cuộc sống.

Tôi nhớ ngày xưa, khi mới học xong tiểu học, tôi đã có những ngày hè thật tuyệt vời. Hồi đó, nhà tôi ở một thị trấn, khi mùa hè đến, ba mẹ thường cho tôi về sống ở một làng quê cùng ông bà nội và gia đình chú Tư, em ruột của ba tôi.

Đầu tháng 5, ngoại tôi chuẩn bị gạo nếp ngon còn vỏ cám để ủ cơm rượu nếp. Hồi ấy, thứ đặt biệt này chỉ xuất hiện một lần trong dịp tháng 5 oi bức. Đây không phải loại rượu chưng cất nồng độ cồn cao mà là cơm nếp ủ lên men nhẹ, trẻ em cũng ăn được. 

Với người dân Nha Trang, những buổi chiều hay tối đi dạo biển bên tiếng sóng rì rào lúc ồn ào hay lăn tăn dịu êm  đều có cảm thức về "biển một thời" của mình với đầy kỷ niệm.

Kệ những con sóng biển có khi vươn cao, bắn những tia nước mặn lên, cây nho biển trên đường Trần Phú vẫn kiên trì bám rễ và vươn xanh, tạo ra một con đường khá độc đáo ở Nha Trang: Con đường nho biển.

Vợ chồng tôi cùng làm du lịch. Những năm trước, du lịch Nha Trang phát triển nên thu nhập khá cao. Dịch Covid-19 xảy ra. Đầu tiên là vợ bị nghỉ việc, tôi cố gắng xoay xở bằng lương của mình. Song, chỉ vài tháng sau, tôi cũng bị nghỉ việc. Hai vợ chồng chạy đôn đáo xin việc nhưng không được. Số tiền dành dụm cũng vơi dần. Tôi làm bánh ngọt, ủ cơm rượu, làm yaourt... để bán, nhưng chỉ được một thời gian thì ế ẩm. Đúng lúc đó, tôi bỗng nhận được một món quà lớn.

Người phụ nữ cứng tuổi, cầm tập vé số. Dẫu khẩu trang che kín thì nhìn thấy ánh mắt vẫn buồn rượi. Mỗi khi dịch bệnh bùng lên là một lần những người bán vé số như chị "lãnh đòn" đầu tiên. Dịch bệnh làm đời sống xã hội khó khăn, hàng quán hạn chế tụ tập… khiến chị phải đi gấp đôi quãng đường hàng ngày mà bán vé số chả ra sao. Hồi đợt dịch đầu tiên, những người bán vé số dạo còn được công ty xổ số hỗ trợ… Giờ đến lần dịch thứ tư rồi.

Tôi mặc áo dài lần đầu tiên từ năm 12 tuổi, khi bắt đầu là học trò lớp đệ thất Trường Nữ trung học Nha Trang. Đó là 2 bộ đồng phục trắng may bằng thứ vải phin thật dày, đủ để thay đổi hàng tuần và mặc suốt một năm học. Sau đó, mỗi năm tôi sẽ được má may thêm một bộ mới, cứ vậy cho đến năm học lớp 12.

Trong suốt chiều dài lịch sử đất nước, nơi nào bắt đầu hình thành làng, xóm là bắt đầu có dân họp chợ. Thời xưa, chợ họp theo phiên, mấy ngày mới có chợ chứ đâu quanh năm ngày tháng như nay. Chợ họp quanh năm thì chỉ có ở thành thị, vậy nên thành phố nào cũng gắn với một cái chợ rất nổi tiếng. 

Đó là lời bài hát nổi tiếng của nhạc sĩ Giáp Văn Thạch: "Cánh hoa dầu xoay tít bay bay. Nhớ ngày xưa bên nhau từng ngày. Có những chiều đợi gió bay lên. Tay cầm tay đón những cánh hoa dầu" (Cánh hoa dầu). Đây chính là bức tranh sống động nên thơ của mùa hạ phương Nam khi những cây hoa dầu đơm hoa tung rải giữa bầu trời lộng gió cùng mưa bay. Sài Gòn tháng 5 cùng với hoa phượng lốm đốm đỏ thì hoa dầu cũng rạt rào bay, rải đều trên thềm phố… thực sự làm thổn thức bao trái tim yêu thiên nhiên.

Có lẽ, trong giai đoạn này, khi tin tức về dịch bệnh với con số ca dương tính với Covid-19 tăng lên mỗi ngày thì lời mà mọi người động viên nhau để cùng vượt qua là bình tĩnh và hết sức cẩn thận, không chủ quan. Công tác chống dịch của chính quyền đang vào lúc quyết liệt nhất.

Đùm bọc nhau trong hoạn nạn là truyền thống đạo lý tốt đẹp của dân tộc. Đạo lý ấy được đúc kết qua câu: "Nhiễu điều phủ lấy giá gương/Người trong một nước phải thương nhau cùng…". 

Hôm nay là Chủ nhật, cả nhà ông Tâm ngồi ăn tráng miệng sau bữa trưa. Mít Thái, chôm chôm, xoài, loại nào cũng ngọt.

Mùa hạ đang len nhẹ về phố. Biển xanh hơn, sóng vỗ rất êm dịu, chỉ đủ để chạm vào bờ cát trắng. Mờ sáng, cả con đường Trần Phú đã rộn ràng những bước chân người đi tập thể dục buổi sáng. Sống ở một thành phố quen, mỗi ngày nhìn thấy biển có thể là một đặc ân của cuộc sống. Cho nên, việc thức dậy cùng những tia nắng đầu ngày, tận hưởng không khí buổi sáng thơm mùi lá cỏ, ngắm biển ngay trong lòng phố, với nhiều người đó là sự cảm nhận của một ngày mới bắt đầu.

Đang cuộn mình trong chiếc chăn mỏng, tôi chợt nghe trong gió một mùi hương quen thuộc. Cái mùi đã theo tôi suốt những năm tháng tuổi thơ: Mùi khói bếp. Một làn khói nhè nhẹ bay trong sớm mai khi ba nhóm bếp nấu nước pha trà đưa tôi về những ngày ấu thơ.

Một ngày, tôi ngẫu hứng đi đảo Trí Nguyên chơi, dễ chừng 30 năm tôi chưa trở lại nơi này. Từ nhà, tôi chạy xe máy đến bến Cầu Đá, gửi xe rồi đi tàu chợ qua Trí Nguyên.

1. Dì Phẩm ở xóm Đình cả đời sống bằng nghề đan võng. Dì không đan bằng sợi đay hay vải mà bằng lớp vỏ mấu lấy từ trên rừng cao, núi sâu đèo hun hút gió. Mấy chú đi núi mang về chất đống vỏ mấu trước sân, dì đem ngâm dưới bến sông cho mềm, vớt lên để ráo, rồi đem ra nắng phơi. Dì lấy chân đạp cho mềm rồi theo thớ tách thành từng sợi mấu to tròn săn chắc, kéo căng không đứt đoạn, có màu đỏ bầm như trái chùm quân, như màu phù sa mỗi năm từ thượng nguồn mang về bồi đắp bờ bãi ven sông...

1. Ba má tôi biết chơi đàn, tuy nhiên, cả một thời thơ ấu tôi chỉ thấy ba bấm mỗi cung rê thứ. Còn giữ lại trong tôi hình ảnh ba cầm cây đàn từng tưng hết 6 dây, chỉ 2 bài hát và chưa bao giờ tôi nghe ông hát trọn bài: "Ngày xưa có hai anh em nhà kia, cùng yêu thương một cô gái làng bên…". Có khi ông cao hứng: "Cô láng giềng ơi, không biết cô còn nhớ đến tôi…". Việc đàn hát với ông chỉ là dăm phút thư giãn với chỉ một cung rê thứ và luôn bỏ dở nửa chừng bài hát.

Mỗi khi có công việc ra khỏi thành phố, tôi thường chọn Grab. Phương tiện xe ôm này khá tiện lợi, an toàn và biết trước giá cả. Hôm đó, tôi dự một sự kiện ở phường Vĩnh Hải, mặc dù khi gọi xe có định vị, anh chạy xe Grab vẫn băn khoăn là tôi xuống chỗ nào, và tôi phải chỉ chỗ. Anh nói với tôi thật ra định vị cũng không chính xác lắm. Điều đó thì tôi chắc chắn, vì rõ ràng tôi đang đứng ở nhà mình, bấm định vị gọi xe thì thấy họ báo hiệu mình đang ở chỗ nào khác.

Nhà dì Ba hàng xóm trồng rất nhiều rau ngót. Dì nói, loại rau này dễ trồng, chỉ găm cành xuống chỗ đất tơi xốp, có nhiều mùn là đâm chồi, mỗi khi mưa lại lên xanh tốt, có thể thu hoạch vài năm nên dì có đồng ra đồng vào.

Tôi hay đọc sách thực ra là do hoàn cảnh. Thời xưa, ngoài chiếc loa phóng thanh đầu xóm, sách là cánh cửa duy nhất để tiếp cận với thế giới bên ngoài. Ngày ấy, mỗi khi ra cửa hàng sách của huyện lại mê mẩn đứng ngắm. Thời bao cấp, sách được bày trong cái giá sát tường, cô bán hàng khó đăm đăm ngồi canh sau quầy. Mua cuốn nào chỉ cho cô lấy, trả tiền rồi về chứ đâu có chuyện "đọc cọp" như bây giờ. Mê sách đến độ khi đăng ký thi đại học, ghi nguyện vọng 2 là Trung cấp thư viện. Ghi vậy vì ngày ấy chỉ được thi vào một trường đại học cụ thể, trượt thì đi học trung cấp.

"Tháng Tư về, gió hát mùa hè. Có những chân trời xanh thế. Mây xa vời nắng xa vời"… Đó là tiếng ngân nga trong tâm hồn người yêu nhạc từ bài hát của Dương Thụ. Tháng Tư là lúc ta cảm nhận được mùa xuân đang vẫy chào lần cuối ở đường chân trời rợp nắng, chia tay màu nõn biếc của lá, của mây, của gió… 

Năm đó tôi 10 tuổi, đứa em kế 7 tuổi và Út hơn 2 tuổi. Chúng tôi sống trong một gian nhỏ của khu tập thể. Là kỹ sư xây dựng, ba thường xa nhà biền biệt, còn mẹ tất bật với công việc văn thư của cơ quan nên tôi được giao việc chăm sóc các em.

Nếu ai từng sống ở những vùng quê có nhiều đầm lầy hoặc ruộng sâu nước đọng quanh năm có lẽ sẽ không xa lạ với hình ảnh những cánh đồng cói trải dài xanh mượt như tấm thảm khổng lồ. Quê tôi cũng có địa hình như vậy và cũng có những cánh đồng cói như thế nên vào những ngày hè, khi đến mùa thu hoạch cói, làng trên, xóm dưới rộn ràng trong việc cắt, phơi, chế biến, phục vụ cho việc dệt chiếu cùng các đồ dùng khác, để rồi đi đâu cũng nghe mùi cói khô tỏa ra một mùi thơm rất riêng, ngan ngát.

Cậu con trai 25 tuổi vốn là người hay che giấu cảm xúc, bỗng một hôm chat với tôi: - Hôm qua con xem phim "Bố già" hay lắm. Mẹ xem đi. Lần đầu con khen phim Việt Nam đó. Mẹ rủ ba đi coi luôn nhen, con đặt cho hai vé.

Hồi đó, ba đi bộ đội, xa nhà biền biệt. Má làm giáo viên, suốt ngày bận rộn nên nhà tôi ăn cơm tập thể. Nhà có 4 người nhưng má chỉ đủ tiền mua 2 suất.