Bánh tét ngày xuân cũ

Cuộc sống đô thị luôn làm cho con người có cảm giác như thời gian trôi nhanh hơn. Mới sáng đã chiều, mới thứ Hai lại đến thứ Bảy. Rồi tập lịch dày cũng vơi lần, dẫu chủ nhân quên xé để mùa xuân lại đến

Tết là những ngày chen ở ga xe lửa hay lên mạng tìm chiếc vé tàu về quê. Tết là chờ chực đợi tháng lương mười ba, là chạy vạy mọi thứ cho mọi nhu cầu. Người ở lại phố thì vội vã sau buổi tiệc liên hoan, ra chợ Tết ồn ào mua mọi thứ cho ra Tết trong nhà: mứt, hạt dưa, trái cây, thịt heo, lạp xưởng… Đi chợ Tết ở phương Nam vẫn không thể thiếu một thứ bánh truyền thống mà nếu thiếu nó thì sẽ không thành Tết, đó là bánh tét. Bánh tét có mặt ở miền Nam chỉ khác bánh chưng về hình dáng, lý do là thời tiết trong nam nóng nên việc thay đổi cách gói để bảo quản lâu hơn. Giáo sư sử học Trần Quốc Vượng lại cho rằng chiếc bánh tét là dạng nguyên thủy của chiếc bánh chưng cổ.

Bánh tét có mặt trong phong tục Tết xa lắc xa lơ rồi. Tôi nhớ vào cái thuở hàn vi, tôi có thể ăn nửa đòn bánh tét một cách ngon lành. Còn giờ đây, trong bữa cơm ngày Tết, những lát bánh tét cũng có mặt, nhưng luôn là món ăn còn lại trên bàn ăn. Lý do là cuộc sống đã thay đổi, mỗi ngày mọi người đều ăn ngon, gần như không còn thèm muốn cái gì. Vào ngày thường, bánh tét bánh chưng vẫn bày bán trong các chợ, chỉ việc mua về ăn mà không cần đợi Tết.

Nhưng dẫu có no đủ, bánh tét vẫn là cái hồn của Tết. Nồi bánh tét vào ngày 28 đến 30 Tết có ý nghĩa rất quan trọng trong đời sống tâm linh của con người. Tôi lại nhớ thuở bà nội tôi còn sống, bà nhất định bánh mứt và cả bánh tét phải tự bà làm lấy. Bà ra chợ mua dừa nguyên trái, xắt từng lát mỏng ngâm nước. Bà mua gừng về xắt lát mỏng và rất nhiều thứ như cà chua, dứa… về làm mứt. Bà nội cũng tự đổ bánh thuẩn. Và năm nào cũng vậy, bà nội luôn gói bánh tét từ ngày 28 Tết. Ngày bà nội nấu bánh tét con cháu xúm xít gói bánh, canh nồi bánh rất là vui. Bánh tét hay mứt bà nội làm ra luôn đem chia đều cho các cô cậu đã có gia đình. Ngay cả hũ dưa món cũng chính nội mua đu đủ, kiệu, cà rốt về để làm. Hương vị những món ăn Tết do bà nội tôi bận rộn trong dịp Tết ấy có cái gì đó rất thiêng liêng và đặc biệt. Ngoài vị ngon của thức ăn, rõ ràng đó mới là hương vị Tết.

Để rồi nhà tôi cũng đã mất dần thói quen làm đồ ăn Tết mà chuyễn sang đi mua Tết như tất cả bạn bè trong xóm, ở cơ quan. Tết bây giờ nằm ở chợ. Đi một vòng chợ là xong Tết.

Nhưng giờ đây, dường như quá chán với cảnh ăn Tết chợ, nghĩa là thứ gì cũng ra chợ mua, người dân thành phố bỗng yêu không khí Tết do mình tự tạo ra. Dăm nhà tự rim mứt. Đi ngang nhà quen, nghe mùi thơm mẻ mứt dừa, mứt gừng bốc lên mà lay động cả chiều xuân. Ngẫm lại chính Tết là cái chăm bón món ăn chứ không phải là giỏ đồ ăn đầy mua trong chợ.

Vì thế, người dân thành phố giờ đây lại chọn cách nấu bánh tét. Tôi phát hiện ra rằng nấu bánh tét cũng chẳng phải như ngày xưa, cứ để cái nồi to đùng bày lên ba hòn đá, rồi dùng những cây củi lớn mà đun. Cái khó là gói bánh. Bởi có nhiều người từ khi sinh ra đến giờ có biết gói chiếc bánh tét như thế nào đâu? May mà cách gói bánh chỉ học loáng một cái là xong, trên internet cũng bày cách gói bánh tét. Người dân thành phố nhận hương vị Tết bằng nồi bánh tét tự mình gói và nấu.

Những chiều cuối năm như thế, không gian đượm một màu chìm lạ, nắng lặng lẽ trốn qua bên kia núi, chỉ để bầu trời đục một màu sương và không khí hơi se lạnh. Tôi thong dong đi ngắm Tết của mình theo cách xem người dân thành phố nấu bánh tét.

Nhưng nồi bánh tét thời @ của người dân thành phố cũng khác. Những chiếc nồi nấu lớn là nồi inox hay nồi nhôm, chứa trong đó từ 5 đến 10 đòn bánh. Mấy cục gạch hoặc đá kê khiêm tốn ở góc hè hay góc nhà, nơi mọi người bận rộn qua lại. Còn nguyên liệu nấu bây giờ chủ yếu là than đá. Than đá không cần không gian rộng, ít khói, rẻ và có độ tỏa nhiệt cao. Người lớn, thanh niên tụ nhau bên nồi bánh uống cà phê, uống trà kể chuyện đủ thứ trên đời. Không gian Tết tiếp nối không gian Tết từ những nồi bánh tét trên phố như thế.

Ngày Tết tới nhà, bạn dọn ra chiếc bánh tét gói không đẹp, cắt ra mời: “Năm nay nhà mình gói bánh tét”, cách nói ấy biểu lộ sự hãnh diện. Lấy đũa xẻ miếng bánh ra, bỏ vào miệng. Miếng bánh tét tự nấu bên góc phố ấy quả thật đậm hương vị Tết.

Khuê Việt Trường