Cuộc chiến đấu bao vây quân xâm lược Pháp 101 ngày đêm tại mặt trận Nha Trang của quân và dân Khánh Hòa được sự chi viện của cả nước nên đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Cuộc chiến đấu này được đánh giá là có sự chuẩn bị chu đáo, mở đầu cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở Khánh Hòa và Nam Trung bộ.
Cuộc chiến đấu bao vây quân xâm lược Pháp 101 ngày đêm tại mặt trận Nha Trang của quân và dân Khánh Hòa được sự chi viện của cả nước nên đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Cuộc chiến đấu này được đánh giá là có sự chuẩn bị chu đáo, mở đầu cho cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở Khánh Hòa và Nam Trung bộ. Đã 65 năm trôi qua, kể từ ngày 23-10-1945, đây là dịp để chúng ta nhắc và nhớ lại hào khí cách mạng của những ngày tháng anh hùng ấy và biết ơn sự cống hiến, hy sinh của các chiến sĩ…
Kỳ 1: Có một con đường mang tên 23-10 và những chiến tích bất tử
 |
| Bia tưởng niệm tại chiến tuyến Cây Da - Quán Giếng. |
Ông Trần Tô - Trưởng Ban Liên lạc 23-10 TP. Nha Trang nhớ lại: “Đường 23-10 thời đó là một con đường hẹp, hai bên đường rất trống trải, chỉ có những cánh đồng lúa và nhiều cây che bóng mát, nhà cửa thưa thớt. Những đoạn có nhiều nhà cửa hai bên đường là tại Cây Dầu Đôi, chợ Ông Bộ, Bình Cang, Ga Phú Vinh, Chợ Mới, Mả Vòng… Mỗi địa danh trên con đường này đều đánh dấu một trận địa oai hùng ngày ấy”.
Trước cửa chùa Ông - một ngôi chùa thờ Quan Công, gần đường ray xe lửa trên đường 23-10, cách Nha Trang 3km có một tấm bia tưởng niệm ghi rõ: “Chiến tuyến 1: Vòng cung Bretelle - hầm xe lửa số 1. Khu vực này: 3 giờ sáng ngày 23-10-1945, quân và dân ta đã nổ phát súng đầu tiên mở đầu cuộc chiến đấu 101 ngày đêm anh dũng chống quân Pháp xâm lược”. Chiến tuyến Chợ Mới - Bretelle là chiến tuyến được hình thành đầu tiên gồm: phòng tuyến phía Bắc bờ sông Cái (gồm đồi La San, cầu Xóm Bóng, Tháp Bà đến hầm xe lửa số 1); phòng tuyến phía Tây từ bến đò Kim Bồng Nam bờ sông Cái dọc theo tuyến đường sắt cắt ngang Quốc lộ 1 khu vực Chợ Mới xuống phía Tây Nam qua vùng Thái Thông - Thủy Tú tới dãy Đồng Bò. Chùa Ông chính là nơi đặt sở chỉ huy của phòng tuyến này. Và nơi đây đã diễn ra nhiều trận chiến ác liệt giữa quân ta và quân Pháp.
 |
| Sơ đồ trận chiến đấu 101 ngày đêm của mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa. |
Cây Da - Quán Giếng giờ thuộc thôn Vĩnh Điềm Thượng, xã Vĩnh Hiệp. Hồi ấy, ở đây có cây Da cổ thụ rất lớn ngay trên đường, tại đây còn có một quán bán nước giải khát bên cạnh một giếng nước nên phòng tuyến có tên gọi như vậy. Thời Mỹ chiếm đóng, cây Da đã bị chặt bỏ để mở rộng đường, cái giếng và quán nước cũng không còn nữa. Lịch sử vẫn còn ghi lại: Phòng tuyến Cây Da - Quán Giếng là nơi ta và quân địch giằng co quyết liệt và dai dẳng nhất. Lúc lên Cây Da - Quán Giếng, quân ta hình thành chi đội rõ ràng, dưới có tiểu đoàn, đại đội, trung đội, phân đội. Đây là phòng tuyến có quy mô lớn, chiều dài hơn 10km được bố trí từ vùng núi của dãy Chín Khúc (xã Vĩnh Trung) đến Ga Phú Vinh (xã Vĩnh Thạnh) và Cây Da - Quán Giếng đến hầm xe lửa số 2 giáp với phòng tuyến bao vây phía Bắc thị xã Nha Trang lúc đó. Tại nơi đây còn diễn ra một sự kiện rất quan trọng mà bia tưởng niệm được dựng tại đây ghi rất rõ: “Nơi đây, ngày 27-1-1946, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đến thị sát mặt trận Nha Trang; đồng thời chuyển lời khen ngợi của Hồ Chủ tịch đến quân và dân đang anh dũng chiến đấu vì độc lập tự do của Tổ quốc”. Hồi đó, Đại tướng Võ Nguyên Giáp giữ chức Bộ trưởng Bộ Nội vụ kiêm Thứ trưởng Bộ Quốc phòng được cử đi kiểm tra tình hình các mặt trận ở phía Nam và truyền đạt chỉ thị “Kháng chiến kiến quốc” của Ban Chấp hành Trung ương Đảng.
 |
| Đường ray xe lửa nơi đặt phòng tuyến Chợ Mới - Bretelle. |
Điểm cuối trên đường 23-10 là bia tưởng niệm tại Cây Dầu Đôi. đây từng là trạm quân y tiền phương tiếp nhận, sơ phẫu thương - bệnh binh từ chiến tuyến trở về. Đây cũng là địa điểm tập kết, tiếp đón các đơn vị Nam tiến chi viện cho mặt trận 23-10. Bia tại Cây Đầu Đôi ghi rõ: “Chiến tuyến 3: Nơi đây đã diễn ra nhiều trận chiến đấu anh dũng chống quân Pháp xâm lược từ 27-1 đến 2-2-1946”… Trước sức ép của địch, do không cân sức, để bảo toàn lực lượng chuẩn bị cho phương hướng kháng chiến lâu dài, ngày 1-2-1946, toàn bộ quân ta trên các phòng tuyến và ở Thành (Diên Khánh) đã rút ra Tứ thôn Đại Điền và lên căn cứ Đồng Trăng. Cuộc chiến đấu bao vây quân Pháp 101 ngày đêm tại mặt trận Nha Trang chấm dứt. Quân và dân Khánh Hòa chuyển sang thực hiện một nhiệm vụ mới của kháng chiến.
Những tấm bia tưởng niệm ghi lại các chiến tích trên đường 23-10 chỉ là một phần trong số những chiến tích của sự kiện 23-10 như: Ga Nha Trang, đình Trường Lạc, Căn cứ địa Đồng Trăng - Đất Sét (Diên Khánh), đình Xuân Hòa (Ninh Phụng - Ninh Hòa), đèo Cổ Mã… Và con đường được vinh dự mang tên sự kiện lịch sử lớn của dân tộc sẽ luôn là một địa điểm được nhiều người, nhiều thế hệ nhớ đến. Đứng trước những tấm bia ấy, chúng ta không khỏi bồi hồi và xúc động, khi hồi ức về những ngày chiến đấu khốc liệt, đầy cam go của dân tộc lại ùa về với những chiến công rất đáng tự hào, không thể nào quên và như một huyền thoại…
BÍCH KHUÊ
Kỳ 2: Sống mãi những ký ức hào hùng
