Báo Giáo dục Việt Nam, số ra ngày 18-2-2016 có bài viết: "Việt Nam từng chủ động nuôi chủng muỗi Aedes, trung gian truyền vi rút Zika"...
Báo Giáo dục Việt Nam, số ra ngày 18-2-2016 có bài viết: “Việt Nam từng chủ động nuôi chủng muỗi Aedes, trung gian truyền vi rút Zika”, trong đó có đề cập về chủng muỗi mang vi khuẩn Wolbachia của dự án “Hướng tới loại trừ sốt xuất huyết dengue (SXHD) tại Việt Nam”, do Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương phối hợp với Viện Pasteur Nha Trang, Sở Y tế Khánh Hòa thực hiện tại đảo Trí Nguyên (TP. Nha Trang). Để làm rõ nội dung trên, phóng viên Báo Khánh Hòa đã phỏng vấn Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Trần Hiển - Phó Giám đốc dự án.
- Xin ông cho biết muỗi nuôi thả tại đảo Trí Nguyên của dự án có phải là trung gian truyền vi rút Zika?
- Muỗi vằn tự nhiên (tên khoa học là Aedes aegypti) là muỗi trung gian truyền một số bệnh, ngoài vi rút Dengue ra, nó còn có thể truyền vi rút Chikungunya và vi rút Zika (đang nghi ngờ có thể gây bệnh teo não ở trẻ). Tuy nhiên, chỉ khi đốt người mang vi rút Zika, nó mới là trung gian truyền bệnh này. Cho đến nay, rất may mắn là tại Việt Nam chưa phát hiện ca bệnh nhiễm vi rút Zika nào.
 |
Muỗi vằn là loại muỗi có mặt tại hầu hết các tỉnh, thành phố ở Việt Nam. Muỗi vằn mang vi khuẩn Wolbachia, do dự án thả tại đảo Trí Nguyên là muỗi có nguồn gốc tại đảo, được cấy truyền vi khuẩn Wolbachia và có khả năng làm giảm lây truyền vi rút SXHD. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu ban đầu của các nhà khoa học trên thế giới cho thấy, vi khuẩn Wolbachia còn có khả năng ức chế vi rút Zika trong cơ thể muỗi vằn. Như vậy, muỗi vằn mang vi khuẩn Wolbachia mà dự án đã thả ở đảo Trí Nguyên ngoài khả năng phòng SXHD còn có khả năng phòng ngừa sự lan truyền của vi rút Zika.
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) xem đây là một phương pháp mới có nhiều triển vọng trong việc phòng ngừa lây truyền vi rút Zika.
- Nhiều người dân trong tỉnh băn khoăn liệu muỗi vằn mang vi khuẩn Wolbachia thả ở đảo Trí Nguyên theo thời gian có bị biến đổi gen? Nếu có, nó sẽ dẫn đến những nguy cơ gì cho sức khỏe của người dân, thưa ông?
- Vi khuẩn Wolbachia tồn tại sẵn trong tự nhiên, được tìm thấy ở trên 60% các loài côn trùng sống gần gũi xung quanh chúng ta như: ruồi, giấm, bướm, chuồn chuồn... Muỗi vằn mang vi khuẩn Wolbachia hoàn toàn không phải là muỗi biến đổi gen, mà là muỗi có nguồn gốc từ đảo Trí Nguyên. Các nghiên cứu khoa học đã khẳng định vi khuẩn Wolbachia khi ở trong cơ thể muỗi vằn không tác động được đến hệ gen của muỗi, nên không gây biến đổi gen.
Chúng tôi được biết ở Braxin, người ta có nghiên cứu ứng dụng muỗi biến đổi gen để phòng SXHD, nhưng đó là một phương pháp hoàn toàn khác với phương pháp dùng vi khuẩn Wolbachia mà chúng tôi đang hợp tác nghiên cứu cùng Đại học Monash, Australia. Phương pháp của chúng tôi là lấy muỗi vằn tự nhiên ở đảo Trí Nguyên, sau đó được cấy truyền vi khuẩn Wolbachia, rồi phóng thả loại muỗi này trở lại đảo. Bằng con đường sinh sản tự nhiên, loại muỗi này sẽ sinh ra các thế hệ muỗi tiếp theo có mang sẵn trong cơ thể vi khuẩn Wolbachia. Như vậy có thể nói, muỗi nhiễm vi khuẩn Wolbachia ở trên đảo Trí Nguyên hiện nay gần như giống với muỗi tự nhiên của đảo trước đây, chỉ có khác là chúng có mang thêm vi khuẩn Wolbachia có khả năng ức chế vi rút Dengue.
Ngoài ra, trước khi triển khai thí điểm tại cộng đồng, các nhà khoa học hàng đầu thuộc nhiều lĩnh vực liên quan đã đánh giá toàn diện các nguy cơ có thể xảy ra của phương pháp này. Kết luận của hội đồng là phương pháp sử dụng muỗi vằn mang vi khuẩn Wolbachia an toàn cho con người, động vật và môi trường. Việc phóng, thả muỗi của dự án tại đảo Trí Nguyên đã được Hội đồng Đạo đức trong nghiên cứu Y sinh học của Bộ Y tế xem xét kỹ lưỡng và phê duyệt.
Trên thực tế, kết quả kiểm tra sức khỏe của người dân trên đảo trước và sau khi triển khai dự án cho thấy, các chỉ số sức khỏe không có gì thay đổi bất thường so với trước. Dự án đã thực hiện lấy mẫu máu của người dân trên đảo Trí Nguyên, cũng như các mẫu động vật có ăn muỗi và lăng quăng (cá và thạch sùng) để giám sát xem liệu người dân trên đảo và những động vật trên có nhiễm vi khuẩn Wolbachia hay không. Và các kết quả đều âm tính với vi khuẩn Wolbachia.
- Xin ông cho biết kết quả đạt được khi dự án thực hiện thả muỗi mang vi khuẩn Wolbachia trên đảo Trí Nguyên?
- Sau khi ngừng thả muỗi từ tháng 11-2014, dự án vẫn tiếp tục theo dõi, giám sát quần thể muỗi trên đảo. Các bẫy muỗi được đặt thường xuyên ở nhiều hộ gia đình trên đảo và hàng tuần có cán bộ dự án trực tiếp thu bắt muỗi. Các mẫu muỗi sau đó được phân loại, đếm số lượng và thực hiện xét nghiệm định kỳ.
Kết quả cho thấy, đến nay, muỗi vằn mang vi khuẩn Wolbachia vẫn tự duy trì, chiếm đa số trong quần thể muỗi vằn trên đảo. Mặt khác, theo ghi nhận của Đội Y tế Dự phòng TP. Nha Trang, trước khi dự án triển khai thả muỗi mang vi khuẩn Wolbachia tại đảo Trí Nguyên, số ca mắc SXHD tại đây bình quân hàng năm từ 8 - 10 ca. Sau khi dự án triển khai tại đảo, năm 2014, tại đây không có ca bệnh SXHD nào, năm 2015 chỉ có 1 ca bệnh (được chẩn đoán xác định bằng xét nghiệm và ca này có thể bị lây truyền bệnh SXHD từ trong đất liền). Trong khi đó, số ca mắc SXHD ở TP. Nha Trang thời gian gần đây luôn ở mức rất cao. Điều này cho thấy, dự án đã đạt được những kết quả tích cực bước đầu về khả năng phòng bệnh SXHD bằng phương pháp này.
- Xin ông cho biết kế hoạch trong thời gian tới của dự án?
- Hiện nay, dự án vẫn tiếp tục giám sát quần thể muỗi và tình hình bệnh SXHD của người dân trên đảo Trí Nguyên. Đồng thời, từ tháng 1-2015 đến tháng 2-2016, dự án đã tiến hành nghiên cứu về tình hình bệnh SXHD và các đặc tính của quần thể muỗi tự nhiên ở 27 xã, phường của TP. Nha Trang. Tại thời điểm này, chúng tôi đang tiếp tục thực hiện một số hoạt động nghiên cứu bổ sung để có thêm các thông tin khoa học, giúp dự án và chính quyền các cấp cân nhắc về khả năng ứng dụng muỗi vằn mang vi khuẩn Wolbachia để phòng SXHD trên địa bàn TP. Nha Trang trong tương lai.
Dựa trên kết quả khả quan đã thu được tại đảo Trí Nguyên và một số quốc gia khác, chúng tôi và các nhà khoa học quốc tế hy vọng việc nghiên cứu ứng dụng thành công phương pháp này sẽ đóng góp tích cực cho công tác phòng, chống SXHD và một số bệnh lây truyền qua muỗi vằn ở TP. Nha Trang cũng như ở các tỉnh, thành phố khác trên cả nước trong những năm tiếp theo.
- Xin cảm ơn ông!
THẢO LY (Thực hiện)
