Những năm gần đây, bệnh dại diễn biến phức tạp. Theo Cục Y tế Dự phòng, mỗi năm cả nước có gần 100 trường hợp tử vong, riêng 5 tháng đầu năm 2014, có 22 trường hợp tử vong do bệnh dại, tập trung chủ yếu ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung.
Những năm gần đây, bệnh dại diễn biến phức tạp. Theo Cục Y tế Dự phòng, mỗi năm cả nước có gần 100 trường hợp tử vong, riêng 5 tháng đầu năm 2014, có 22 trường hợp tử vong do bệnh dại, tập trung chủ yếu ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung.
Đặc điểm chung của bệnh dại
Bệnh dại lưu hành quanh năm, thường tăng cao vào mùa hè. Đây là bệnh viêm não tủy cấp tính do vi rút lây truyền từ động vật sang người chủ yếu qua vết cắn của động vật mắc bệnh. Các biểu hiện lâm sàng của bệnh dại trên người là sợ nước, sợ gió, co giật, liệt và dẫn đến tử vong. Khi đã lên cơn dại, tỷ lệ tử vong gần như 100%. Tuy vậy, bệnh dại trên người có thể phòng và điều trị dự phòng bằng vắc xin và huyết thanh kháng dại. Tiêm vắc xin dại cho cả người và động vật (chủ yếu là chó) là biện pháp hiệu quả để phòng, chống bệnh dại.
Ổ chứa vi rút dại trong thiên nhiên là động vật có vú máu nóng như chó sói, chó rừng, chó nhà, mèo, chồn, cầy, cáo và động vật có vú khác. Ở Việt Nam, chó là nguồn truyền bệnh dại chủ yếu. Sau khi bị chó dại cắn, thời gian ủ bệnh thường từ 1 - 3 tháng. Vết cắn càng nặng và gần thần kinh trung ương thì thời gian ủ bệnh càng ngắn. Ở người, vi rút dại đào thải qua các chất tiết như nước bọt, nước mắt, nước tiểu của người bệnh trong suốt thời gian phát bệnh, tuy nhiên khả năng lây truyền từ người sang người là hiếm gặp.
Chó nghi dại thường chia làm 2 thể là thể điên cuồng và thể dại câm (bại liệt), đôi khi chó có cả 2 thể xen kẽ nhau. Đối với thể điên cuồng (chiếm 1/4 các trường hợp), chó bị kích thích mạnh, cắn sủa người lạ dữ dội, quá vồ vập khi chủ gọi, chỉ cần có tiếng động nhẹ cũng nhảy lên sủa từng hồi dài, dữ tợn, điên cuồng (2 - 3 ngày sau khi phát bệnh). Đối với thể dại câm, con vật có thể bị bại ở một phần cơ thể, nửa thân hoặc 2 chân sau, thường là liệt cơ hàm, nước dãi chảy lòng thòng, con vật không cắn, sủa được, chỉ gầm gừ trong họng. Tất cả các con chó bị mắc bệnh dại đều chết trong vòng 10 ngày kể từ khi có triệu chứng dại đầu tiên. Mèo ít bị mắc dại hơn chó. Bệnh dại ở mèo cũng tiến triển như ở chó. Mèo hay núp mình vào chỗ vắng hoặc hay kêu, bồn chồn như khi động đực, cắn khi có người chạm vào.
Đường lây truyền của bệnh dại chủ yếu qua vết cắn hoặc vết cào, liếm của động vật bị dại lên trên da thịt bị tổn thương. Ngoài ra vi rút dại còn có thể lây truyền từ người sang người qua vết cắn hoặc tiếp xúc với chất tiết của bệnh nhân bị dại. Những người bị động vật dại, nghi dại cắn, cào, liếm hoặc bị nước bọt dính vào niêm mạc như mắt, miệng, niêm mạc bị trầy xước, tiếp xúc qua da bị tổn thương đều được xem là bị phơi nhiễm với vi rút dại. Người mắc bệnh dại thường có các biểu hiện của hội chứng viêm não tủy cấp tính như sợ nước, sợ gió, sợ ánh sáng (thể dại điên cuồng) hoặc các triệu chứng liệt (thể dại liệt), tiến triển tới hôn mê và thường tử vong sau 7 - 10 ngày.
Cách phòng, chống bệnh dại
Để phòng, chống bệnh dại, mỗi hộ gia đình, người dân cần có biện pháp phòng, chống bệnh dại trước và sau phơi nhiễm cho người và động vật. Đối với người bị phơi nhiễm với vi rút dại như bị chó, mèo nghi dại cắn, cào, liếm hoặc đã tiếp xúc với chó, mèo mắc bệnh, cần đến ngay các điểm tiêm phòng để được khám và điều trị dự phòng càng sớm càng tốt sau khi bị phơi nhiễm, tuyệt đối không được điều trị bằng thuốc nam.
Khi bị cắn, cách xử lý vết thương là xối rửa kỹ tất cả các vết cắn, cào trong 15 phút với nước và xà phòng hoặc có thể sử dụng rượu, cồn, dầu gội, dầu tắm sau đó sát khuẩn bằng cồn 450 - 700 hoặc cồn iốt để làm giảm thiểu lượng vi rút dại tại vết cắn. Lưu ý không làm dập nát thêm vết thương hoặc làm tổn thương rộng hơn, tránh khâu kín ngay vết thương.
Đối với động vật bị dại, gia đình cần phối hợp với cơ quan thú y, chính quyền địa phương diệt ngay chó hoặc động vật lên cơn dại hoặc nghi mắc bệnh dại trong khu ổ dịch. Thực hiện tiêu hủy động vật bị mắc bệnh hoặc chết vì bệnh dại, vệ sinh, khử trùng tiêu độc vùng có ổ dịch. Tất cả chó, mèo trong vùng dịch phải được nhốt, cách ly, theo dõi những con vật nghi mắc bệnh, nhiễm bệnh dại. Những con khỏe mạnh trong ổ dịch và các thôn tiếp giáp phải được tiêm phòng vắc xin phòng bệnh dại. Không được vận chuyển chó, mèo ra, vào vùng có dịch. Những người trực tiếp làm vệ sinh, khử trùng tiêu độc phải thực hiện đầy đủ biện pháp phòng hộ theo hướng dẫn của cơ quan thú y.
Bs Tôn Thất Toàn
(Trung tâm Truyền thông giáo dục sức khỏe Khánh Hòa)
