Tem 12 con giáp với văn hóa ngày Tết

Cứ mỗi độ xuân về Tến đến, bạn bè thân hữu, họ hàng lại gần gũi nhau hơn, thăm hỏi chúc tụng. Gần thì đến thăm nhau, đàm đạo bên ấm trà, chén rượu đầu xuân, xa thì phong thư, tấm thiệp chúc mừng năm mới... Từ nhu cầu tình nghĩa ấy mà con người cần đến tấm thiệp giao lưu. Ta có thể thấy được tấm thiệp thăm hỏi đầu tiên của thế giới là của người Đức xuất hiện vào đầu thế kỷ XV...

Thiệp Tết Giáp Ngọ - 2014 và Bính Thân - 2016

Ngày nay, ở Việt Nam và trên thế giới, thiệp chúc Tết đã trở nên rất phổ biến. Thiệp chúc Tết được làm bằng các vật liệu khác nhau, được in và thiết kế hiện đại, chủng loại phong phú như: thiệp bằng giấy thơm, thiệp có tiếng nói, âm nhạc, hình ảnh động 3 chiều. Đi theo tấm thiệp là những con tem cước phí thông dụng, sau này là những con tem đặc trưng của Tết mỗi năm. Đó là tem 12 con giáp và được phát hành theo từng chu kỳ, mỗi chu kỳ là 12 năm tương ứng với 12 con giáp: Tý, Sửu, Dần, Mẹo, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi.

Tem Tết đầu tiên của Việt Nam là bộ tem Tết Bính Ngọ gồm 1 mẫu giá mặt 12 xu, phát hành ngày 18-1-1966, do họa sĩ Nguyễn Kim Điệp vẽ theo lối đơn tuyến bình đồ như bức tranh dân gian Đông Hồ (Hà Bắc). Mẫu tem thể hiện em bé cưỡi ngựa gỗ, tay cầm cờ hòa bình bên cành đào và bánh chưng cùng ba vuông giấy điều chữ Tết Bính Ngọ. 19 năm sau, ngày 21-1-1985, bộ tem Tết thứ hai mới được phát hành là tem Tết Ất Sửu.

Ba bộ tem mừng năm mới Bính Thân - 2016 của Triều Tiên, Hồng Kông và Đài Loan

Trong khi đó, tem Tết của thế giới đã phát hành rất sớm và có đặc thù riêng, phần lớn theo phong cách hội họa dân gian, hoạt họa cách điệu, kỹ thuật trổ giấy... như tem của Nhật Bản năm 1950, Trung Quốc 1980, Hàn Quốc, Singapore, Sri Lanka, Thái Lan, Hong Kong... Các nước ở châu Âu, Mỹ, Phi... tuy không có Tết Âm lịch nhưng coi trọng việc phát hành tem Tết theo Á Đông mà họ gọi là “Tem Tết mặt trăng” như tem Tết của Mỹ, Canada, Úc, Madagascar, Djibouti, Liechtenstein... Loại tem Tết mang phong cách riêng của mỗi chu kỳ 12 năm của 1 giáp, giới sưu tập gọi là tem 12 con giáp.

Tem 12 con giáp của Việt Nam được ra đời theo chu kỳ từ năm 1993, đầu tiên là bộ tem Tết Quý Dậu phát hành ngày 20-1-1993. Tiếp theo là 2 bộ tem Tết Giáp Tuất (1994), tem Tết Ất Hợi (1995), 3 bộ này phát hành vào những năm cuối của một chu kỳ và cũng là bước đầu thử nghiệm nên thiếu sự thống nhất trong phong cách, cụ thể là 2 bộ tràn lề, 1 bộ có khung diềm trắng và lối thiết kế hình cũng khác nhau: 2 bộ theo tranh Đông Hồ và 1 bộ theo tranh trổ giấy. Sang chu kỳ sau từ năm 1996 - 2007, tem Tết con giáp của Việt Nam mới có sự nhất quán trong phong cách vẽ và kỹ thuật thể hiện. Chu kỳ này bắt đầu từ tem Tết Mậu Tý năm 2008, đến bộ thứ 9 là tem Tết Bính Thân - 2016 được phát hành từ ngày 1-12-2015 với 2 mẫu tem giá 3.000 và 10.500 đồng phục vụ kịp thời nhu cầu gửi thiệp và thư chúc Tết của nhân dân trong dịp năm mới. Cùng với 2 mẫu tem là những ấn phẩm bưu chính đẹp, đa dạng được phát hành làm phong phú thêm các hoạt động giao lưu văn hóa của nhân dân. Cũng trong dịp này, nhiều nước đã ra tem Tết con giáp Bính Thân như: tem Hồng Kông, Đài Loan, Triều Tiên...

Ngày nay, tem Tết 12 con giáp đã trở thành một đề tài sưu tập và triển lãm của nhiều nước trong mỗi dịp Tết đến, xuân về. Tại Nha Trang, các bạn có thể đến thưởng lãm những bộ tem 12 con giáp của thế giới tại Khách sạn Yasaka-Saigon-Nhatrang (18 Trần Phú) do Hội Tem Khánh Hòa thực hiện.

. Phạm Khánh Hồng