Ngày tết nói chuyện chơi trầm

Ngày Tết, đốt một nén nhang trầm với mùi hương thoang thoảng, thấy lòng tĩnh tại và an nhiên. Nghe thêm những câu chuyện về trầm, càng thấy thú chơi trầm có nhiều điều thú vị…

Khánh Hòa nổi danh là xứ trầm hương, vì ngày xưa rừng núi nơi đây có rất nhiều cây dó bầu mang trầm thiên nhiên. Sách “Đại Nam nhất thống chí” của Quốc sử quán triều Nguyễn, phần viết về thổ sản của tỉnh Khánh Hòa cũng ghi: “Vùng núi các huyện đều có kỳ nam, trầm hương. Dân xã An Thành huyện Tân Định hàng năm đi kiếm để nạp, năm nào không có kỳ nam phải nạp thay bằng trầm hương”. Nói về trầm hương, từ thế kỷ XVIII, nhà bác học Lê Quý Đôn cũng đã viết trong sách “Phủ biên tạp lục” rằng: “Kỳ nam hương xuất tự đầu núi các xã thuộc 2 phủ Bình Khang và Diên Khánh là thứ tốt nhất; xuất tự Phú Yên và Quy Nhơn là thứ hai. Hương ấy là do ở ruột cây dó kết thành. Dó có ba loại: dó lưỡi trâu thì thành khổ trầm, dó niệt thì thành trầm hương, dó bầu thì thành kỳ nam hương. Người ta thấy cây già lá vàng mà nhỏ, thân nhiều u bướu, thì biết ngay là có hương, chặt mổ để lấy”. Ấy là nói chuyện xưa, còn bây giờ trầm thiên nhiên ngày càng hiếm do khai thác bị cạn kiệt, thay vào đó người dân bắt đầu trồng dó bầu để tạo trầm. Cây dó bầu khi bị thương sẽ tiết nhựa ngay tại vết thương, nhựa dó ngấm vào phần gỗ xung quanh sẽ tạo ra trầm. Nhưng không phải bất cứ cây dó bầu nào cũng cho trầm hương, thậm chí theo lời dân đi điệu (săn trầm), có những khu rừng dày đặc cây dó bầu, nhiều cây đã lớn nhưng không một cây nào cho trầm.

Người Á đông quan niệm: trầm kỳ có khả năng thu hút linh khí của trời đất, tẩy uế trừ tà. Đặt trầm trong nhà, cửa hàng cửa hiệu sẽ mang lại sinh khí, điềm lành, mua may bán đắt, thịnh vượng. Trong y học, trầm có tác dụng như một vị thuốc quý, chữa nhiều bệnh hiểm nghèo. Chính vì những đặc tính ấy, người Á đông rất thích chơi trầm, quý trầm.

Chất lượng trầm phụ thuộc vào chất lượng nhựa (dầu) nó mang. Kỳ nam là trầm có chất lượng cao nhất. Giá kỳ nam trên thị trường có lúc lên tới trên 20 tỷ đồng/kg. Loại dưới kỳ nam gọi là trầm hương. Trầm hương là vị hương đứng đầu, chủ vị của 18 loại thần hương. Trầm cũng có nhiều loại, giá trị tùy thuộc hàm lượng dầu, màu sắc, hương vị, hình dáng, trọng lượng, xuất xứ… Từ đó có tên gọi: Trầm mắt tử, Trầm mắt đảo, Trầm điệp trai, Trầm kiến xanh, Trầm kiến lọn. Loại dưới trầm gọi là tốc, nhiễm dầu ít; có đến vài chục loại, nhưng chất lượng nhất là tốc bông, tốc đỉa, tốc dây, tốc hương, tốc pi…

Trầm hương xuất hiện rộng khắp trong rất nhiều các hoạt động có giá trị của người xưa từ tâm linh, tín ngưỡng đến văn hóa, chính trị, nghệ thuật, y dược học… Ngày nay, trầm càng trở nên có giá trị, người chơi trầm cũng nhiều, có người thích trầm phong thủy, trầm trang sức; người lại thích trầm lấy hương. Nhiều gia đình có điều kiện thường “săn” loại trầm cục nguyên khối, cất trong nhà như vật gia bảo. Chơi nghệ thuật hơn thì có trầm tiểu cảnh, non bộ, gốc trầm cảnh… Từ những khúc trầm gốc, người ta có thể ghép thêm những mảnh nhỏ, hoặc chế tác thêm vân cho đẹp, nhìn bắt mắt… giống như gỗ mỹ nghệ. Dân sành chơi loại này cho rằng ngoài chất lượng, khối lượng, trầm tiểu cảnh còn phải đẹp, có ý nghĩa, để trong nhà vừa tốt về phong thủy, vừa có tính trang trí.

Ở Nha Trang bây giờ có rất nhiều cửa hàng bán trầm. Người ta có thể dễ dàng mua các sản phẩm làm từ trầm, từ các vật dụng thờ cúng đến các loại nhang trầm, từ các phụ kiện trang sức như: vòng, nhẫn… đến đồ lưu niệm là các bức tượng trầm với đủ kiểu dáng. Có người chỉ thích gắn một cục trầm nhỏ vào móc khóa, hoặc bỏ vào ví một miếng nhỏ, đi đâu cũng mang theo với mong muốn sẽ gặp nhiều may mắn trong cuộc sống.

Ngày Tết, trong nhà không thể thiếu hương trầm. Từ 23 tháng Chạp, trong nhà ngoài ngõ đã bắt đầu phảng phất mùi thơm thanh khiết của hương trầm. Đến 30 Tết, khi nhà nhà cúng đón rước tổ tiên, mùi hương trầm càng dâng lên, lan rộng... Mùi hương trầm thơm dịu, thoang thoảng khiến không khí ngày Tết càng thêm thiêng liêng, ấm cúng.

Chơi trầm, không chỉ ngắm, người chơi còn được thỏa cái thú ngửi, nếm trầm. Có người chơi lâu năm, chỉ cần ngửi hương nếm vị có thể biết được đó là trầm tự nhiên hay nhân tạo, trầm ở vùng nào. Với dân sành trầm, chỉ nghe nói đến trầm Khánh Hòa là đã muốn sở hữu ngay, bởi trầm nơi này có tiếng tăm từ xưa tới giờ, như câu ca dao “Khánh Hòa là xứ trầm hương/Non cao biển rộng người thương đi về…”.

Trần Minh Ngọc