Khi bước vào tuổi dậy thì, các em thường có những biến đổi tâm sinh lý rõ nét và phức tạp nhất, nhiều em chưa kịp thích nghi với sự thay đổi đó nên dễ có những dấu hiệu khủng hoảng tâm lý, không làm chủ được bản thân và thường có những hành vi tiêu cực.
Khi bước vào tuổi dậy thì, các em thường có những biến đổi tâm sinh lý rõ nét và phức tạp nhất, nhiều em chưa kịp thích nghi với sự thay đổi đó nên dễ có những dấu hiệu khủng hoảng tâm lý, không làm chủ được bản thân và thường có những hành vi tiêu cực.
Trầm cảm là căn bệnh rối loạn tâm thần thường gặp do độ tuổi nhạy cảm này chịu áp lực từ xung quanh, từ học hành, bố mẹ, thầy cô, bạn bè hay từ các chất kích thích... Triệu chứng là hay buồn bã, không quan tâm tới mọi thứ xảy ra xung quanh và với bản thân, dễ mệt mỏi, mất hy vọng vào tương lai. Tuy nhiên, đặc điểm trầm cảm ở trẻ là thay đổi tính tình hay cáu gắt bực bội, dễ kích động, ăn ngủ nhiều cũng xảy ra phổ biến. Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, rối loạn stress rất phổ biến, đặc biệt là ở lứa tuổi dậy thì. Ngoài những áp lực trên, những suy nghĩ tiêu cực về vóc dáng hay khả năng của bản thân cũng dẫn đến stress ở trẻ. Khi đó, trẻ cảm thấy thường xuyên mệt mỏi, căng thẳng, lo lắng, suy nghĩ nhiều... Nguy hiểm hơn, stress ở lứa tuổi dậy thì còn có thể dẫn đến hành vi tự sát.
Theo kết quả nghiên cứu năm 2018 của bác sĩ Tôn Thất Toàn - Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh về thực trạng trầm cảm, lo âu, stress và hành vi, nhu cầu tìm kiếm sự trợ giúp tâm lý học sinh lớp 12 Trường THPT Chuyên Lê Quý Đôn, có 55,4% đối tượng nghiên cứu có biểu hiện trầm cảm, mức độ nhẹ là 17,4%; vừa 22,3% và nặng 7,7%. Tỷ lệ đối tượng có biểu hiện lo âu là 64,8%, biểu hiện mức độ rất nặng là 18,8%; mức độ nặng 16,4%. Tỷ lệ đối tượng có biểu hiện stress là 63,8%; biểu hiện stress mức độ nhẹ 23,5%; nặng 12,4%, rất nặng 4,7%. Nữ giới có biểu hiện stress cao hơn, chiếm 69,1%.
Theo bác sĩ Tôn Thất Toàn, khi trẻ bước vào tuổi dậy thì, người thân trong gia đình, bạn bè nên gần gũi, dành thời gian tâm sự, tìm hiểu, giúp đỡ trẻ bằng cách: Khuyến khích trẻ tích cực tham gia các hoạt động tập thể, hoạt động xã hội, tránh tiếp xúc với phim ảnh, trò chơi bạo lực hay văn hóa phẩm đồi trụy...; bổ sung đầy đủ dinh dưỡng cho cơ thể bằng các thực phẩm lành mạnh, chăm chỉ tập thể dục để tăng cường sức khỏe... Nếu không được quan tâm, chăm sóc, trẻ dễ mắc một số bệnh lý tâm thần ở tuổi dậy thì như trầm cảm, stress và rối loạn hành vi.
Bác sĩ Toàn cho rằng, do những nhận thức về môi trường xung quanh chưa thể toàn diện như người trưởng thành, trẻ dễ bị tác động từ sách báo, phim ảnh bạo lực, các văn hóa phẩm đồi trụy và cả từ bạn bè xấu. Đây chính là nguyên nhân dẫn đến rối loạn hành vi và gây nên những hậu quả nghiêm trọng như gây thương tích cho người khác, chống người thi hành công vụ, trộm cắp, đua xe mạo hiểm..., có thể nghiện game, lạm dụng rượu bia, ma túy, cờ bạc và cả vấn đề tình dục. Đối với hành vi nổi loạn, chủ yếu gặp ở trẻ trai và thường gặp trong tình huống khi các em phải chịu trách nhiệm về những hành động chưa đúng của mình, các em lại ứng xử theo hướng chống đối, nổi loạn gây lo lắng cho người khác. Hầu hết các em nhận ra sai lầm sau khi được chỉ bảo, bị đánh, bị phạt nhưng có xu hướng tái phát chai lì. Đối với rối loạn ứng xử thường bao gồm các hành vi: Chọc ghẹo người khác, gây gổ, đánh nhau, thô bạo với người khác hoặc súc vật, đồ dùng; ăn cắp, trấn lột; phá phách; bỏ nhà đi bụi... Đối với rối loạn tâm thần thể chống đối xảy ra ở những trẻ có tính khí thất thường, không vâng lời, hay cãi nhau với người lớn. Các em thường được xem như những đứa trẻ hư đốn, vô kỷ luật. Trẻ cũng có thể đáp ứng đối với sự quản lý chặt chẽ của gia đình, thầy cô giáo hoặc bắt chước cách sống cẩu thả, vô tổ chức của bố mẹ hay của người thân. Bệnh rối loạn cảm xúc, tâm thần phân liệt... cũng thường khởi phát ở tuổi vị thành niên.
Điều đáng lưu ý, lạm dụng chất kích thích, sử dụng ma túy đang là nguy cơ nổi bật ở lứa tuổi này. Đặc biệt là hành vi tự sát, đây là nguyên nhân gây tử vong cao nhất ở tuổi vị thành niên ở nhiều nước trên thế giới. Những tình huống có nguy cơ dẫn tới trẻ có hành vi tự sát: Có bạn bè đã tự sát, thất vọng, bị cha mẹ và thầy cô giáo la mắng, mất thể diện, có rối loạn tâm thần, lạm dụng chất kích thích, bị lạm dụng tình dục...
Vì thế, để ngăn ngừa hậu quả xấu xảy ra, nhiều trường hợp cần được bác sĩ chuyên khoa tâm thần khám và tư vấn để được điều trị kịp thời.
Nguyễn Thị Quế Lâm
(Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh)
