Quy trình, chính sách phát triển kinh tế đêm hướng tới phát triển thành phố thông minh: Trường hợp nghiên cứu tại Nha Trang - Khánh Hòa

Tại các đô thị du lịch ven biển, kinh tế đêm đang được xem là động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng và chuyển đổi theo hướng thành phố thông minh, song việc triển khai trên thực tế vẫn còn thiếu quy trình và chính sách quản lý phù hợp. Tại Nha Trang - Khánh Hòa, tiềm năng phát triển kinh tế đêm lớn nhưng đang đối mặt với nhiều khó khăn về hạ tầng, quản lý, an ninh và sự đồng thuận xã hội. Nghiên cứu của tác giả đến từ Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH) và Trường Đại học Tôn Đức Thắng đã phân tích thực trạng, đánh giá hiệu quả chính sách hiện hành và đề xuất quy trình cùng nhóm giải pháp phát triển kinh tế đêm gắn với quy hoạch thông minh, quản trị liên ngành và ứng dụng công nghệ, nhằm hướng tới phát triển đô thị bền vững.

Kinh tế đêm trong chiến lược phát triển đô thị hiện đại

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và đô thị hóa nhanh chóng, phát triển kinh tế đêm đang trở thành một xu hướng quan trọng nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững cho các đô thị. Kinh tế đêm không còn được nhìn nhận đơn thuần là các hoạt động kinh doanh sau giờ hành chính, mà đang trở thành một cấu phần quan trọng trong chiến lược phát triển đô thị thông minh, nâng cao chất lượng sống và gia tăng sức hút du lịch.

Tại Việt Nam, kinh tế đêm đã được Chính phủ xác định là một hướng đi tiềm năng nhằm thúc đẩy tăng trưởng, tạo việc làm và đa dạng hóa sản phẩm du lịch. Trong bức tranh đó, Nha Trang - trung tâm du lịch ven biển của Khánh Hòa - được đánh giá là địa phương có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế đêm, từ lợi thế tự nhiên, khí hậu, đến lượng khách du lịch ổn định hàng năm.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy các hoạt động kinh tế đêm tại Nha Trang vẫn phát triển rời rạc, thiếu chiều sâu, trong khi các vấn đề về hạ tầng, giao thông, an ninh và xung đột với đời sống cư dân ngày càng bộc lộ rõ. Chính khoảng trống giữa tiềm năng và thực tế này đã đặt ra nhu cầu cấp thiết phải nghiên cứu một cách hệ thống về quy trình và chính sách phát triển kinh tế đêm, trong mối liên hệ chặt chẽ với mục tiêu xây dựng thành phố thông minh.

Hệ thống hóa quy trình phát triển kinh tế đêm

Xuất phát từ những thách thức nêu trên, nhóm tác giả đã thực hiện nghiên cứu về quy trình và chính sách phát triển kinh tế đêm hướng tới xây dựng thành phố thông minh, lấy trường hợp Nha Trang - Khánh Hòa làm nghiên cứu điển hình. Thông qua các phương pháp nghiên cứu, nhóm tác giả tổng hợp được một quy trình hoàn thiện, bao gồm các giai đoạn từ khảo sát, hoạch định chính sách cho đến triển khai và giám sát hiệu quả.

Quy trình phát triển kinh tế đêm từ nhóm tác giả.

Về phương pháp, nghiên cứu kết hợp giữa khảo sát định lượng cộng đồng – doanh nghiệp và phỏng vấn chuyên sâu chuyên gia, qua đó đảm bảo vừa phản ánh được bức tranh tổng thể, vừa đi sâu vào các vấn đề cốt lõi trong quản trị kinh tế đêm. 

Những điểm sáng và khoảng trống trong phát triển kinh tế đêm

Thông qua nghiên cứu, nhóm tác giả nhận thấy một bức tranh đa sắc trong việc phát triển kinh tế đêm toàn diện tại Nha Trang. Ở chiều tích cực, nền tảng pháp lý chung cho hoạt động kinh doanh và lao động ban đêm đã được hình thành thông qua các luật hiện hành. Người dân và doanh nghiệp thể hiện nhận thức khá tích cực về vai trò của kinh tế đêm trong việc tạo việc làm, gia tăng sức hút du lịch và thúc đẩy hình ảnh đô thị năng động. Đặc biệt, phương án quy hoạch các khu vực riêng cho hoạt động kinh tế đêm nhận được sự đồng thuận cao, cho thấy xu hướng ủng hộ phát triển có kiểm soát từ cộng đồng.

Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra nhiều hạn chế mang tính cấu trúc. Khung pháp lý hiện nay vẫn mang tính tổng quát, thiếu quy định chuyên biệt cho các ngành nghề hoạt động ban đêm – vốn có đặc thù riêng về tiếng ồn, ánh sáng, an ninh và quản lý lao động. Các quy định về thời gian hoạt động còn cứng nhắc, chưa theo kịp nhu cầu thực tiễn của đô thị du lịch. Hạ tầng giao thông, bãi đỗ xe, chiếu sáng và biển chỉ dẫn ban đêm chưa đồng bộ, ảnh hưởng trực tiếp đến trải nghiệm của người dân và du khách.

Đáng chú ý, nghiên cứu nhấn mạnh sự thiếu vắng một đầu mối điều phối chuyên trách cho kinh tế đêm. Khi các hoạt động diễn ra ngoài giờ hành chính, mô hình quản lý truyền thống bộc lộ nhiều hạn chế, dẫn đến khoảng trống trong giám sát và điều phối ở những khung giờ nhạy cảm.

Đề xuất hoàn thiện chính sách và quy trình phát triển kinh tế đêm

Từ các nghiên cứu trên, nhóm tác giả đề xuất hệ thống giải pháp theo hướng coi kinh tế đêm là một cấu phần chiến lược trong quản trị đô thị thông minh, thay vì chỉ là lĩnh vực cần kiểm soát bao gồm 3 nhóm chính.

Một là, hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế chính sách cho kinh tế đêm. Theo đó, cần rà soát, điều chỉnh các quy định pháp luật hiện hành theo hướng bổ sung khung chính sách chuyên biệt cho hoạt động kinh tế ban đêm, làm rõ phạm vi ngành nghề, điều kiện vận hành và cơ chế cấp phép linh hoạt theo không gian quy hoạch. Trên cơ sở đó, Nha Trang cần ban hành quy chế quản lý kinh tế đêm phù hợp thực tiễn địa phương, phân định rõ không gian hoạt động, nguyên tắc vận hành sau 22 giờ và trách nhiệm của các lực lượng quản lý.

Hai là, đổi mới quy trình và phương thức quản lý kinh tế đêm. Trong đó, công tác quản lý cần được cải tiến theo hướng linh hoạt và phù hợp với đặc thù hoạt động ngoài giờ hành chính, thông qua đơn giản hóa thủ tục cấp phép, tăng cường ứng dụng công nghệ số và hình thành bộ phận liên ngành chuyên trách có khả năng trực đêm và xử lý nhanh các vấn đề phát sinh. Việc xây dựng cơ chế giám sát - phản hồi minh bạch sẽ góp phần nâng cao hiệu quả điều hành và niềm tin của doanh nghiệp, người dân.

Ba là, tăng cường các giải pháp hỗ trợ về hạ tầng, công nghệ và cộng đồng. Cụ thể, phát triển kinh tế đêm bền vững đòi hỏi đầu tư đồng bộ hạ tầng đô thị ban đêm, đồng thời đẩy mạnh truyền thông và huy động sự tham gia của cộng đồng. Sự đồng thuận xã hội, kết hợp với các công cụ phản ánh đa kênh và mô hình tự quản, sẽ giúp hài hòa giữa phát triển kinh tế, chất lượng sống và bản sắc đô thị du lịch.

Bài, ảnh: Ngô Bá Hưng - Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh; Lê Hoàng Nam - Trường Đại học Tôn Đức Thắng