Ẩn họa từ... &quot;giấc mơ vàng&quot;

Núi Hòn Vung ở xã Ninh Sơn, thị xã Ninh Hòa, Khánh Hòa không được yên bình. Nơi đây đang ngày đêm bị các phu vàng đào xới để tìm kiếm thứ kim loại đầy ma lực…

Ớn lạnh hầm vàng

Theo chân đoàn công tác của UBND thị xã Ninh Hòa, chúng tôi mất gần 1 giờ luồn lách trên con đường mòn chỉ lọt vừa thân người, vật lộn qua từng con dốc dựng đứng, trơn trượt mới đến được điểm khai thác vàng trên đỉnh núi Hòn Vung. Ngay khi đến nơi, mùi hóa chất nồng nặc xộc vào mũi mà sau này chúng tôi mới biết là Cyanua - một loại hóa chất cực độc được giới đào vàng sử dụng để phân tách vàng. Cái mùi chết chóc ấy phát ra từ những đống phế phẩm mịn như cát, đen xỉn chất đầy xung quanh các hố đãi vàng. Ngay bên cạnh, chúng tôi thấy còn có cả một bịch ni-lông lớn chứa chất bột màu trắng bốc mùi khá nồng. Có lẽ biết chính quyền đi kiểm tra, các phu vàng đã vội vã rút đi mà chưa kịp thu dọn thiết bị, vật dụng.

Quanh chỗ đứng của mình, tôi thấy có 3 hố nước, mỗi hố chừng 12m², sâu khoảng 1m để trữ nước dùng cho việc đãi vàng. Thành hố được gia cố bằng các bao cát xếp san sát. Trên các hố là từng đống bột đất đá phế phẩm pha lẫn với Cyanua. Đây có lẽ là những thứ còn lại sau quá trình đãi và phân tách vàng. Xung quanh khu vực, đây đó còn có những chiếc xà beng, máy khoan khí nén và nhiều vật dụng để đào đãi vàng nằm vương vãi.

Đến cửa hang, đó là một lỗ nhỏ, ăn sâu vào lòng núi, miệng hang bé đến nỗi chúng tôi phải khom sát người mới chui vào lọt. Nhưng khi qua được cửa hang, bên trong được mở rộng ra, cao chừng 1,6m, rộng hơn 1m, di chuyển khá thoải mái. Vách hang chủ yếu là đá non, còn nồng mùi đất đá mới, chứng tỏ chiếc hang này được đào cách đây chưa lâu.

Hầm khai thác vàng trái phép trên núi Hòn Vung.

Trong hang sâu hun hút, tối om, ánh sáng yếu ớt từ chiếc đèn flash điện thoại trên tay chỉ đủ chiếu xa chừng vài mét. Đi được chừng 50 bước chân, ngoảnh lại phía sau, chúng tôi không khỏi ớn lạnh sống lưng vì xung quanh hoàn toàn là bóng tối, không khí sâu bên trong thì lạnh và ngột ngạt hơn. Chúng tôi không thể không liên tưởng về những điều bất trắc có thể xảy ra trong cái hang trơ trụi, hoàn toàn không có gì gia cố như thế này. Hít thở đều, dò dẫm từng bước chân, chúng tôi cũng đến được điểm sâu nhất, nhưng không biết liệu đây đã là điểm để các phu vàng khai thác đất đá đưa ra ngoài để đãi sa khoáng vàng hay chưa. Tại đây, trên trần hang có một lỗ đục thẳng lên trên mặt đất, chắc là có tác dụng thông hơi.

Trở ra bên ngoài, cách cửa hang khai thác vàng chừng 100m, chúng tôi phát hiện một chiếc máy nổ Diezen cỡ D18. Chiếc máy được các phu vàng bỏ trong một cái hố rộng chừng 3m, dài 5m, sâu 1m, có lẽ nhằm mục đích giảm tiếng ồn khi hoạt động. Chiếc máy nổ có tới 3 đầu bơm đa năng. Nó vừa là máy phát điện, vừa đảm nhận việc bơm khí oxy vào trong hang, đồng thời tạo khí nén để sử dụng cho những chiếc khoan phục vụ cho việc đào hang, khai thác vàng.

Ngày càng lan rộng

Theo ông Đào Trung Hải - Phó Chủ tịch UBND xã Ninh Sơn, hoạt động khai thác vàng trên núi Hòn Vung từng xảy ra cách đây gần 10 năm, đã được cơ quan chức năng xử lý dứt điểm. Nhưng tháng 9-2019, qua nắm bắt thông tin từ quần chúng, UBND xã và các cơ quan chức năng đã tổ chức đoàn kiểm tra tại khu vực suối Bò Mắt - núi Vung thuộc tiểu khu 57, khu vực hồ Đá Bàn, thuộc đất rừng do Ban Quản lý rừng phòng hộ Bắc Khánh Hòa quản lý. Qua kiểm tra cho thấy, khu vực này có 2 miệng hầm vàng có dấu hiệu đang khai thác vàng sa khoáng trái phép. Trong đó, có 1 hầm đang đào mới có chiều sâu khoảng 2m, rộng 0,7m; 1 hầm đang gia cố, cải tạo và có dấu hiệu khai thác với chiều dài âm vào núi khoảng 25m. Bên trong hang này còn có một đường hầm đi xuống rộng khoảng 1,2m, sâu 3m. Ngoài ra, khu vực này còn có lán trại, một số đồ dùng cá nhân, một số máy móc dùng để khai thác vàng.

Kết quả kiểm tra của cơ quan chức năng vào tháng 2-2020 cho thấy, các hầm vàng nơi đây có dấu hiệu mở rộng hơn, đào sâu hơn và quy mô hoạt động cũng được nâng lên. Sáng 22-6, UBND thị xã Ninh Hòa và các cơ quan: Công an, Quân sự, lực lượng bảo vệ rừng, UBND xã Ninh Sơn… tổ chức kiểm tra tại đây thì hầm khai thác vàng đã được đào sâu vào lòng núi thêm khoảng 45 - 50m. Thậm chí, hầm vàng mới này còn thông với hầm vàng cũ được phát hiện vào tháng 9-2019 để tạo nên một hệ thống hầm ngang dọc trong lòng núi Vung.

Lực lượng chức năng tháo dỡ chiếc máy đa năng vừa phát điện, bơm hơi, bơm khí.

Kiên quyết dẹp bỏ

Tháng 9-2019, ngay sau khi có thông tin, UBND xã Ninh Sơn đã kiểm tra, tịch thu và tiêu hủy một số vật dụng, phương tiện, đồng thời báo cáo UBND thị xã Ninh Hòa. UBND thị xã đã chỉ đạo các phòng, ban, UBND xã Ninh Sơn tăng cường tuần tra, kiểm soát, không để các đối tượng khai thác vàng tiếp tục hoạt động, mặt khác báo cáo xin ý kiến UBND tỉnh cho phép nổ mìn, đánh sập các hầm vàng hiện hữu.

Trong lúc chính quyền và cơ quan chuyên môn đang tìm phương án tối ưu nhằm phá bỏ các hầm khai thác vàng trái phép thì hoạt động khai thác tiếp tục nhộn nhịp, nhất là trong giai đoạn xảy ra dịch bệnh Covid-19. Việc chính quyền địa phương tập trung phòng, chống dịch bệnh, cũng là thời điểm các đối tượng khai thác vàng sa khoáng hoạt động mạnh hơn.

Với tình hình đó, đầu tháng 3-2020, UBND thị xã có công văn xin phép tỉnh và đề nghị UBND tỉnh chỉ đạo Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh phối hợp khảo sát, xây dựng phương án đánh mìn, phá sập các hầm vàng khai thác trái phép kể trên. Ngày 27-5, UBND tỉnh có công văn giao cho Sở Tài nguyên và Môi trường chủ trì, phối hợp với các sở: Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Công Thương, Công an tỉnh, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh và UBND thị xã Ninh Hòa và các cơ quan liên quan nghiên cứu, đánh giá tình hình thực tế, đề xuất phương án xử lý.

Hòn Vung là một ngọn núi thuộc dãy núi Hòn Dung, thuộc địa phận xã Ninh Sơn, thị xã Ninh Hòa. Khu vực mà các đối tượng khai thác vàng sa khoáng trái phép nằm trên đỉnh núi Hòn Vung.

Tuy nhiên, theo báo cáo của Sở Tài nguyên và Môi trường vào ngày 19-6, đối với nội dung xin ý kiến cho phép đánh mìn, phá sập các hầm khai thác vàng trái phép trên địa bàn xã Ninh Sơn, đến thời điểm báo cáo, sở mới chỉ nhận được ý kiến của Công an tỉnh.

Qua nắm bắt của lực lượng công an, đầu tháng 6-2020, tại khu vực núi Hòn Vung, thuộc thôn 5, xã Ninh Sơn, một nhóm đối tượng khoảng 10 người tiến hành dựng lán trại, tập kết máy móc gồm máy hơi, máy khoan đá bằng hơi, máy phát điện, bơm nước, ống nước… để khai thác vàng sa khoáng trái phép. Các đối tượng bắn đá từ khoảng 17 giờ hàng ngày đến tối, còn ban ngày đãi, lắng tìm vàng. Đối tượng thuê người tiến hành các hoạt động này là người địa phương khác. Việc các đối tượng thực hiện các hành vi trên ảnh hưởng đến an toàn bờ đập hồ chứa nước Đá Bàn, gây ô nhiễm môi trường nước đầu nguồn, tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an toàn tính mạng con người. Công an thị xã Ninh Hòa đã đề nghị UBND thị xã chỉ đạo tăng cường truy quét, kiểm soát khu vực và tiến hành phá bỏ các hầm vàng.

Dẫu vậy, phương án đánh mìn, phá sập hầm vàng nơi đây, theo đánh giá bước đầu của cơ quan chuyên môn là khá khó khăn. Nguyên nhân là các hầm vàng này chỉ cách bờ đập hồ chứa nước Đá Bàn khoảng 600m theo đường chim bay. Khoảng cách này không đủ an toàn cho bờ đập của hồ chứa nước Đá Bàn đối với các rung chấn khi tiến hành nổ mìn.

H.Đ

Ông Nguyễn Thanh Hà - Phó Chủ tịch UBND thị xã Ninh Hòa: UBND thị xã sẽ yêu cầu các cơ quan chuyên môn hỗ trợ về kỹ thuật xử lý các hầm vàng trái phép trên núi Hòn Vung. Trước mắt, UBND thị xã chỉ đạo UBND xã Ninh Sơn và cơ quan, đơn vị liên quan thường xuyên tổ chức tuần tra, kiểm soát, kiên quyết không để các đối tượng đào đãi vàng trái phép hoạt động trở lại. Thị xã cũng sẽ trang bị flycam hỗ trợ cho đội kiểm tra thường xuyên tổ chức bay trinh sát, kịp thời phát hiện và xử lý các đối tượng khi có dấu hiệu hoạt động.