Bộ luật Dân sự (BLDS) sửa đổi vừa được Quốc hội thông qua vào ngày 24-11-2015, có hiệu lực từ ngày 1-1-2017. Nội dung bộ luật có rất nhiều thay đổi và có nhiều quy định mới so với BLDS 2005. Chúng tôi xin giới thiệu một số điểm mới trong bộ luật.
Bộ luật Dân sự (BLDS) sửa đổi vừa được Quốc hội thông qua vào ngày 24-11-2015, có hiệu lực từ ngày 1-1-2017. Nội dung bộ luật có rất nhiều thay đổi và có nhiều quy định mới so với BLDS 2005. Chúng tôi xin giới thiệu một số điểm mới trong bộ luật.
BLDS thường được coi là bộ luật gốc của hệ thống luật tư. Nó điều chỉnh các quan hệ xã hội theo nguyên tắc tự do, tự nguyện, bình đẳng và tự chịu trách nhiệm giữa các bên tham gia, góp phần thể chế quan hệ thị trường định hướng XHCN ở nước ta. Với bộ luật thông qua lần này, lần đầu tiên bộ luật đã đưa các vấn đề rất mới, mang tính nguyên tắc vào nội dung điều chỉnh.
Thứ nhất, đó là chủ thể tham gia quan hệ dân sự. Trước đây, BLDS 2005 quy định cá nhân, pháp nhân hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác đều có tư cách tham gia quan hệ dân sự. Tuy nhiên, bộ luật mới chỉ quy định 2 chủ thể là cá nhân, pháp nhân. Các chủ thể khác như hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác chỉ tham gia quan hệ dân sự thông qua các thành viên hoặc người đại diện. Điều này sẽ đảm bảo sự điều chỉnh minh bạch về quan hệ tài sản cũng như quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tham gia giao dịch.
Thứ hai là vấn đề giới tính. Theo quy định cũ, pháp luật không cho phép chuyển đổi giới tính nhưng BLDS sửa đổi đã mở rộng hơn về quyền này. Theo Điều 36, 37 BLDS sửa đổi thì cá nhân có quyền xác định lại giới tính, chuyển đổi giới tính của mình. Việc thực hiện các quyền này đều theo luật. Cá nhân đã thực hiện việc xác định lại giới tính hoặc thay đổi giới tính có quyền, nghĩa vụ đăng ký thay đổi hộ tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch; có các quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã được xác định lại theo quy định của bộ luật này và luật khác có liên quan. Như vậy, trong thời gian tới, khi nào Quốc hội ban hành Luật Giới tính thì cá nhân sẽ có quyền xác định hoặc thay đổi giới tính của mình theo quy định của luật này.
Một vấn đề từng được xin ý kiến rộng rãi trong nhân dân cũng đã được thông qua lần này là việc thực hiện hợp đồng khi hoàn cảnh thay đổi. Theo đó, nếu hoàn cảnh thay đổi cơ bản, bên có lợi ích bị ảnh hưởng có quyền yêu cầu bên kia đàm phán lại hợp đồng trong một thời hạn hợp lý. Nếu không thì có thể yêu cầu Tòa án chấm dứt hợp đồng tại một thời điểm xác định hoặc sửa hợp đồng để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các bên.
Đây là một nội dung hết sức quan trọng và chắc chắn có sự ảnh hưởng rất lớn đến mọi giao dịch dân sự sau này. Chẳng hạn, A hợp đồng mua của B một loại hàng hóa. Trong điều kiện bình thường thì 2 bên sẽ có lợi nhưng giả sử như có thời điểm giá dầu tăng quá cao, khiến một bên không thể chịu nổi chi phí vận chuyển. Như luật cũ thì cứ hợp đồng mà thực hiện, ngay cả cơ quan Tòa án cũng không có quyền can thiệp. Nhưng với luật mới, bên bị thiệt có thể yêu cầu thương lượng lại hợp đồng nếu có căn cứ chứng minh hoàn cảnh thay đổi. Hoặc trường hợp, A thuê mặt bằng của B với giá rất cao để kinh doanh. Nhưng do hoàn cảnh thay đổi khiến việc kinh doanh ế ẩm, không thể chịu nổi với giá thuê thì có thể thương lượng lại hợp đồng. Nếu bên cho thuê không chịu thì bên thuê có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết theo 2 hướng nói trên. Theo luật, Tòa án chỉ được quyết định việc sửa đổi hợp đồng trong trường hợp việc chấm dứt hợp đồng sẽ gây thiệt hại lớn hơn so với các chi phí để thực hiện hợp đồng nếu được sửa đổi. Trong quá trình đàm phán sửa đổi, chấm dứt hợp đồng, Tòa án giải quyết vụ việc, các bên vẫn phải tiếp tục thực hiện nghĩa vụ của mình theo hợp đồng, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
Một vấn đề rất mới là lãi suất. Trước đây, luật chỉ cho phép lãi suất trong giao dịch chỉ thấp hơn 150% lãi suất của ngân hàng. Tuy nhiên, BLDS sửa đổi đã nới rộng sự tự do thỏa thuận của các chủ thể. Theo đó, lãi suất là theo thỏa thuận và không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay, trừ trường hợp luật khác có liên quan quy định khác. Riêng với các trường hợp cho vay dân sự, nếu các bên có thỏa thuận về việc trả lãi, nhưng không xác định rõ lãi suất, thì khi có tranh chấp, lãi suất sẽ được xác định bằng 50% mức lãi suất như trên.
Lê Minh
