Cái cối quay tít, cối xay hột xoài…

Cối xay hột xoài là loại cối xay gì? Sẽ có người thắc mắc khi nghe cái tên như vậy. Đó là một loại đồ chơi của trẻ con ngày xưa, được làm bằng hột xoài.

Ảnh internet.

Hồi tôi còn nhỏ, ở quê có nhiều giống xoài: Xoài tượng, xoài cát, xoài thanh ca, xoài cà lăm, xoài cơm… Đến mùa xoài chín, ăn xong, người ta vứt hột khắp nơi. Trong số ấy, hột xoài cà lăm và xoài cơm là hai loại đám con nít thường sử dụng để làm nên những chiếc cối xay nho nhỏ, xinh xinh tựa như cối xay lúa, vì đây là các giống xoài ít cơm nhưng lại có hột ngắn và dày.

Làm một chiếc cối xay để chơi không khó, chỉ cần chọn hai hột xoài khô, thật đẹp, thật vừa ý cùng một sợi chỉ là đủ. Thoạt tiên, cắt phần tư một hột xoài bỏ đi, lấy sạch ruột rồi đục một lỗ nhỏ bên hông để dùng làm thớt dưới của cối. Hột còn lại để nguyên và đóng vào giữa một que tre nhỏ, cứng cáp, dài chừng 4cm, tạo thành cái ngõng rồi cột đầu sợi chỉ vào cái que ấy để làm thớt trên của cối. Cho cái ngõng tre của thớt trên vào ruột thớt dưới và luồn sợi chỉ ra lỗ bên hông, vậy là xong. Khi muốn xay, ta quấn hết sợi chỉ vào ngõng, một tay cầm thớt dưới, một tay cầm sợi chỉ kéo nhanh ra, rồi nương nhẹ. Lúc này sức quay của thớt trên sẽ thu sợi chỉ về, ta lại tiếp tục kéo ra và nương nhẹ. Cứ như thế, có đà, cối xay sẽ quay liên tục tạo nên tiếng kêu rào rào thật vui tai, cứ như lúa đang bị chà xát.

Ngày xưa, ở các vùng quê, đồ chơi cho trẻ em không được bày bán nhiều như bây giờ. Ở đôi quán tạp hóa bên mấy cái chợ nhỏ, người ta cũng có bày bán vài thứ mua từ thành phố về. Nhưng quê nghèo, đa phần cha mẹ làm gì có tiền mua cho con cháu đồ chơi. Để giải trí, đám con trẻ chúng tôi phải tự tạo các trò và các thứ đồ chơi. Đám con gái thường chơi nấu nướng, làm các món ăn, món bánh bằng đất, bằng hoa lá, hay chơi trò bán buôn, cầm que đánh nẻ, nhảy tàu bay hình… Con trai dùng bẹ chuối khô, xé ra thành sợi, quấn cho tròn thành trái bóng để đá; nhặt hạt mù u rụng để chơi trò bắn bi; cắt ống trúc làm súng bắn nước hay đến mùa có trái bời lời thì lấy hạt để bắn, chơi trò đánh trận giả… Cũng có nhiều trò chơi mà con gái, con trai có thể chơi chung như bơi lội thi trên sông, hoặc dùng lá dủ dẻ quấn thành những chiếc kèn rồi cùng thổi, hay dùng lá dứa cuộn lại để tạo nên những chiếc đồng hồ đeo tay, những con trâu, con bò, con cá…

Thật khó kể hết trò chơi và đồ chơi đã gắn bó với tuổi thơ của chúng tôi thời trước, trong đó các loại đồ chơi hầu hết thường dễ làm và được làm bằng vật liệu dễ tìm như hoa cỏ, cây trái trong vườn, trong xóm. Riêng cối xay hạt xoài, tôi nhớ, vào những trưa hè, dưới những bờ tre rợp mát, chúng tôi thường hay tụ lại, mỗi đứa một cái, đem ra xay thi, coi cối đứa nào quay được lâu hơn.

Đã gần bảy mươi tuổi rồi, vậy mà đến mùa, cầm cái hột xoài đã gọt nhẵn bóng, lại nhớ tới hồi mình còn là con trẻ. Mọi thứ cứ tưởng như mới vừa diễn ra hôm qua. Nhớ cả câu đồng dao gắn với cái cối xay làm bằng hột xoài mà chúng tôi hay hát mỗi khi chơi: Cút ca cút kít/Cái cối quay tít/Cối xay hột xoài/Hãy chú ý coi/Ai xay lâu nhất…

HOÀNG NHẬT