1. Năm 1904, bà Gabrielle-Maude Candler Vassal, người Anh, theo chồng là một bác sĩ người Pháp được bổ nhiệm đến xứ An Nam làm việc tại Viện Pasteur Nha Trang. Cuộc hành trình từ ga Lyon đến Nha Trang và trong 3 năm ở Nha Trang đã được bà Vassal kể lại trong cuốn "Ba năm ở An Nam hay Nha Trang 100 năm trước" (*).
1. Năm 1904, bà Gabrielle-Maude Candler Vassal, người Anh, theo chồng là một bác sĩ người Pháp được bổ nhiệm đến xứ An Nam làm việc tại Viện Pasteur Nha Trang. Cuộc hành trình từ ga Lyon đến Nha Trang và trong 3 năm ở Nha Trang đã được bà Vassal kể lại trong cuốn “Ba năm ở An Nam hay Nha Trang 100 năm trước” (*).
|
Không hẳn du ký, cũng không nghiêng về khảo cứu lịch sử, văn hóa, cuốn sách được chia ra từng chương rất logic với văn phong nhẹ nhàng, lối kể chuyện lôi cuốn, tác giả đã đưa người đọc trở lại bối cảnh 100 năm trước ở xứ An Nam dưới cái nhìn tỉ mỉ, tinh tế của một phụ nữ Anh thích mạo hiểm, khám phá, quan sát cuộc sống.
Sinh hoạt của người bản xứ, phong tục gia đình, cảnh nhộn nhịp dạo phố, mua bán của người Hoa… được bà miêu tả rất chi tiết khi quan sát từ những cuộc dạo chơi vòng quanh Sài Gòn - Chợ Lớn. Từ Sài Gòn đến Nha Trang, hai vợ chồng bà đi trên con tàu liên tỉnh chật chội, nhưng chính những bất tiện đó tập bà quen dần với cuộc sống gian khó, bất trắc sau này. Khi tàu đến Nha Trang lúc 5 giờ sáng, bà đã ngỡ ngàng: “Cảnh thật tuyệt vời! Mãi mãi tôi sẽ không bao giờ quên được cảm giác mê tơi buổi sáng hôm đó. Đây là miền đất đẹp đẽ chúng tôi sẽ sống trong tương lai!... Vầng thái dương vừa mới ló dạng. Những mảng bóng tối trải dài trên các sườn núi trong khi những phần nhận được ánh sáng nổi bật lên thật rõ nét với những sắc màu thật kỳ lạ… Tôi thấy tôi như đang đứng trên con đường rừng miền nhiệt đới, hai bên đường là những đóa hoa tuyệt mỹ và những bãi cỏ xanh thật xanh như ở Âu Châu. Tàu đi dần vào vịnh, nước có sắc xanh như nước Địa Trung Hải…”.
2. Năm ấy, ngôi nhà chính của Viện Pasteur Nha Trang sắp sửa hoàn thành. Theo chân Pasteur, nhiều nhà khoa học trên thế giới đã có những khám phá lớn lao như các ông: Roux Metchnikoff, Koch, Lister, Laveran, Ross, Calmette và đặc biệt là bác sĩ A.Yersin, người tìm ra vi trùng dịch hạch và phát hiện ra cao nguyên Lâm Viên.
Viện Pasteur Nha Trang có 3 phòng thí nghiệm dành cho bác sĩ A. Yersin, chồng bà và một phòng dành cho thú y sĩ. Công việc nghiên cứu của Viện Pasteur, việc chữa bệnh cho người dân của chồng bà được tường thuật chi tiết theo lối kể chuyện rủ rỉ rù rì rất lôi cuốn. Những cuộc “thám hiểm” Nha Trang, Đà Lạt rất thú vị. Bà còn chịu khó lặn lội đến tận nơi những dân tộc thiểu số sinh sống mà từ trước đến nay ít ai biết rõ. Bà quan sát và thuật lại cảnh quan, môi trường, cuộc sống của người dân, phong tục tập quán những ngày Tết, tục mê tín dị đoan, vị trí của người phụ nữ trong xã hội… giúp người đọc dễ dàng tái hiện bức tranh thế kỷ trước gần gũi, thân thương, đẹp và buồn!
3. Năm 1898, bác sĩ A. Yersin khám phá ra cao nguyên Lâm Viên; chưa đầy 1 năm sau, các con đường lên cao nguyên, những ngôi nhà gỗ, dinh Quan sứ, đồn cảnh sát, nhà bưu điện… được hình thành. 6 năm sau chuyến du hành đầu tiên của vợ chồng bà từ Nha Trang lên Đà Lạt là một hành trình gian nan. Tuy nhiên, sự khó nhọc đã được tưởng thưởng xứng đáng: “Chưa bao giờ tôi thấy một cảnh trí giống như thế. Trên một không gian mênh mông. Những nếp đồi thấp trơ trụi nhưng xanh một cách lạ lùng nối tiếp nhau… trông như mặt đại dương nhấp nhô những ngọn sóng khổng lồ. Xa xa các ngọn núi Lâm Viên sừng sững như những cù lao dốc đứng nằm giữa vùng biển cây cối xanh um. Nỗi vất vả nay tan biến đi đâu hết”.
4. Nguyễn Nam Huân, người dịch cuốn sách sinh ra và lớn lên tại Nha Trang. Năm 2003, ông đã tình cờ thấy cuốn sách cổ bằng tiếng Pháp có tựa “Mes Trois Ans d’Annam” (Ba năm ở An Nam) xuất bản năm 1912 bán đấu giá trên Ebay, giá khởi đầu 8 Euro. Cuộc đấu giá khá “căng”, cuối cùng cuốn sách thuộc về ông Pinet, người Pháp mua với giá 150 Euro. Tuy nhiên, cái duyên để sách có thể dịch ra tiếng Việt là sau đó ông Pinet đã tặng cho ông bản copy cuốn sách dày hơn 300 trang và đến tay độc giả Việt Nam tháng 7-2015.
ĐÀO THỊ THANH TUYỀN
_____________________________________________
(*) Tác giả: Gabrielle M. Vassal, Nguyễn Nam Huân dịch, Nhà xuất bản Hội Nhà văn, năm 2015.
