Về Ninh Hòa nghe câu vọng cổ

Với nhiều người dân Ninh Hòa, một thời đờn ca tài tử đã trở thành món ăn tinh thần vô giá, thấm vào hồn đất, hồn người nơi đây. Giờ đây, trong tâm khảm những người yêu thích ca cổ ở Ninh Hòa không khỏi đượm buồn khi phong trào này đang có dấu hiệu hụt hơi.

Với nhiều người dân Ninh Hòa, một thời đờn ca tài tử đã trở thành món ăn tinh thần vô giá, thấm vào hồn đất, hồn người nơi đây. Giờ đây, trong tâm khảm những người yêu thích ca cổ ở Ninh Hòa không khỏi đượm buồn khi phong trào này đang có dấu hiệu hụt hơi.

Hát theo kiểu... dân ca

Giữa nhịp sống sôi động, nhưng đâu đó ở vùng quê Ninh Hòa, ta vẫn nghe được những câu vọng cổ ngọt ngào đắm say lòng người. Có dịp đến xã Ninh Thọ một ngày cuối tuần, chúng tôi như lắng lại bởi tiếng đàn phím lõm réo rắt phát ra từ một quán cà phê có tên Anh Thư. Quán nằm cạnh con đường liên xã từ Ninh Thọ qua Ninh Diêm, Ninh Hải. Tìm hiểu mới biết, đây chính là tụ điểm của những người yêu thích bộ môn đờn ca tài tử thị xã Ninh Hòa, thông qua câu lạc bộ (CLB) đờn ca tài tử có tên Hương Quê.

Lúc chúng tôi đến, đã có hơn 10 người ngồi quây quần bên chiếc bàn nhỏ. “Ở đây ai cũng say mê theo từng giai điệu cổ. Lời ca chưa hẳn đã thuộc nhiều, nhưng cũng đủ để giao lưu với nhau mỗi dịp tụ họp”, ông Hồ Tấn Hưng - Chủ nhiệm CLB Đờn ca tài tử Hương Quê nói ngắn gọn về hoạt động văn nghệ đẫm chất dân dã này. Như để phụ thêm, một thành viên cầm micro lên và cất lên một câu vọng cổ mùi mẫn: “Ghe chiếu Cà Mau đã cắm sào trên bờ kinh ngã Bảy. Sao cô gái năm xưa chẳng thấy ra... chào”. Tiếng đàn phím lõm, cây đàn duy nhất trong cuộc chơi cũng từ đó cất lên nghe réo rắt, trầm bổng sau khi người kia vừa dứt tiếng hát. Như hiểu ý, một số thành viên nữ ngay lập tức họa theo bằng tiếng “chào”; đây là một câu trong bài “Tình anh bán chiếu” thấm đẫm chất trữ tình, sâu lắng.

“Hôm nay có mấy thành viên đi biển chưa về, một số thì đang làm công trên thị xã... nên chúng ta chỉ tập hợp được nhiêu đây. Như thế cũng đông vui rồi. Giờ mỗi người lần lượt hát một đoạn cho xôm tụ”, ông Tấn Hưng mở lời cho buổi sinh hoạt CLB. Ông Nguyễn Văn Huấn “lĩnh ấn tiên phong” vì ông có giọng ca rất ngọt. Sau đoạn rao (nhạc dạo đầu) ngọt ngào từ người chơi đờn Võ Văn Giác, ông Huấn như làm sống lại không gian êm dịu, khoan thai, nhẹ nhàng đặc trưng của bản “Lưu thủy”, 1 trong 6 bản Bắc. Để chúng tôi hiểu thêm một chút về đờn ca tài tử, ông Hai Ngọc, thành viên năng nổ nhất của CLB Hương Quê cho biết: “Đờn ca tài tử, những câu nhạc luôn được thêm hoa lá cành vào nhưng không làm thay đổi nội dung chính. Về bài bản, đờn ca tài tử có 20 bài Tổ, gồm 6 bài Bắc (Lưu Thủy trường, Phú lục chấn, Tây Thi, Cổ bản, Bình bán chấn, Xuân tình); 3 bài Nam (Nam Xuân, Nam Ai, Đảo ngũ cung); 4 bài Oán (Tứ đại oán, Giang Nam, Phụng Hoàng, Phụng Cầu); 7 bài lớn (Xàng xê, Ngũ đối thượng, Ngũ đối hạ, Long đăng, Long ngâm, Tiểu khúc, Vạn giá). Từ những khuôn thước này, những bài đờn ca tài tử có muôn hình vạn trạng không thể đếm xuể”.

Cùng với lời ca, tiếng đàn trở nên đặc biệt quan trọng trong đờn ca tài tử

 Theo người chơi đờn Võ Văn Giác, anh em trong nhóm thường tập trung vào ngày 10 hàng tháng để sinh hoạt, nhưng nhiều lúc không sắp đặt trước, anh em gặp nhau cao hứng là chơi. Có lúc vài ba chục người, có lúc chỉ dăm ba người. Chỉ cần có chút men vào thì tiếng đàn, tiếng hát sẽ ngọt. Men ở đây chỉ là mượn men rượu làm thắm men tình. Bởi vậy nhiều thành viên, chủ yếu là mấy ông bạn già coi nhau như tri kỷ khi có cùng đam mê, cùng sở thích được ngân lên lời ca cổ như tiếng hồn dân tộc bên chén rượu nồng.

Mai một dần...

Ở mảnh đất Ninh Hòa, ông Lê Hồng Thuyên ở phường Ninh Hiệp được xem là người gạo cội trong đờn ca tài tử. Ông không chỉ có khả năng ca hay, đàn ngọt mà còn là người được xem như đặt nền móng cho phong trào đờn ca tài tử tại địa phương. Khoảng 4 năm trước, đờn ca tài tử ở Ninh Hòa vào giai đoạn hưng thịnh nhất, khi có 4 CLB thuộc diện chính thức, cùng với rất nhiều nhóm nhỏ khắp các xã. Đờn ca tài tử trở thành món ăn tinh thần trong đời sống văn hóa của nhiều người dân nơi đây. Nhưng rồi theo thời gian, từng CLB phân tán. Để rồi dòng nhạc được xem như tâm hồn của người xưa được kết đọng lại ở Ninh Hòa chỉ còn duy nhất CLB Hương Quê.

Một buổi sinh hoạt của Câu lạc bộ Đờn ca tài tử Hương Quê

Dẫu vậy, xung quanh những dư vị thiết tha đặc trưng trong lời ca tiếng đàn, đờn ca tài tử ở Ninh Hòa cũng đang gặp phải không ít gập ghềnh, trúc trắc. Theo ông Nguyễn Văn Huấn: “Tuy có sức sống mãnh liệt, được duy trì một cách tự nhiên bằng lòng đam mê, thế nhưng, để phát huy được đờn ca tài tử không phải là điều dễ dàng. Bởi hiện nay, hoạt động này trên địa bàn thị xã chủ yếu theo kiểu tự phát, một vài người cùng chung đam mê hợp lại với nhau để cùng chia sẻ giọng ca, tiếng đàn; còn tổ chức bài bản thì chưa thực hiện được”.

Thật vậy, chứng kiến một buổi sinh hoạt của CLB Đờn ca tài tử Hương Quê, chúng tôi mới phần nào hiểu được những thiếu thốn trong phong trào nơi đây. Ông Tấn Hưng chia sẻ với chúng tôi rằng, địa điểm CLB sinh hoạt hàng tháng là quán cà phê của gia đình ông, nhưng khi sinh hoạt thậm chí giàn âm thanh cũng không có, đàn thì chỉ có mỗi cây ghi ta phím lõm... Anh em trong CLB mỗi người mỗi nghề, phần lớn đều vất vả mưu sinh nên chỉ đến với nhau bằng tình yêu với câu ca cổ chứ đóng góp, ủng hộ kinh phí để mua sắm nhạc cụ, tổ chức hát xướng thì chưa thực hiện được.

Thực tế lâu nay, hoạt động của các nhóm chính thức và không chính thức này đều mang tính chất tự phát. Thỉnh thoảng, một vài thành viên xuất sắc của các nhóm được lãnh đạo chính quyền mời tham dự các hội diễn nghệ thuật quần chúng, hoặc chương trình văn nghệ nhân các ngày lễ, Tết; còn việc tạo sân chơi cho những nhóm đàn hát này lâu nay vẫn chưa nhận được sự quan tâm của chính quyền địa phương. Những người đam mê đờn ca tài tử vẫn mong muốn có được một cuộc thi định kỳ hàng năm, hoặc hai năm một lần để các nhóm ca cổ trong và ngoài tỉnh được gặp gỡ, giao lưu với nhau. Từ đó, thúc đẩy phong trào ca cổ ngày càng phát triển.

Trong câu chuyện với những người làm trong ngành Văn hóa của thị xã Ninh Hòa, chúng tôi mới hay, vùng đất Ninh Hòa là nơi còn lưu giữ khá nguyên vẹn loại hình nghệ thuật đờn ca tài tử. Ông Nguyễn Hữu Hào - Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin thị xã Ninh Hòa cho biết: “Những năm trước đây, đờn ca tài tử phát triển khá sâu rộng trong đời sống văn hóa của người dân Ninh Hòa. Tuy nhiên, đến thời điểm này, phong trào đang đi xuống. Ở địa phương chỉ duy nhất CLB Đờn ca tài tử Hương Quê (Ninh Thọ) còn duy trì sinh hoạt đều đặn hàng tháng”. Cũng theo chia sẻ của ông Hào, định hướng sắp đến của thị xã là sẽ tổ chức hội thi để các nhóm đờn ca tài tử có dịp giao lưu, phát huy niềm đam mê và gìn giữ các câu ca, điệu đàn cổ; đồng thời giúp khơi gợi niềm yêu thích bộ môn nghệ thuật đờn ca tài tử trong lớp trẻ trên địa bàn thị xã. Nếu không thì sẽ rất khó để gìn giữ và phát huy bộ môn nghệ thuật này.

Một thực tế buồn cho phong trào đờn ca tài tử ở Ninh Hòa là hiện nay, lớp “nghệ sĩ” đã lớn tuổi, thuộc và nhớ nhiều điệu, nhiều bài ca cổ ngày càng ít; trong khi lớp trẻ không mấy mặn mà với bộ môn nghệ thuật này. Đó cũng là điều trăn trở của nhiều người yêu đờn ca tài tử nơi đây. Nên trong nhiều năm qua, đờn ca tài tử tại Ninh Hòa vẫn cứ mãi ngóng trông một sự quan tâm, chung tay, chia sẻ để thúc đẩy phong trào...

B.L - H.Đ