Rút ruột sông Cái

Tình trạng khai thác cát trái phép trên sông Cái thuộc địa bàn 2 huyện Diên Khánh - Khánh Vĩnh (Khánh Hòa) ngày càng trở nên phức tạp…

Tình trạng khai thác cát trái phép trên sông Cái thuộc địa bàn 2 huyện Diên Khánh - Khánh Vĩnh (Khánh Hòa) ngày càng trở nên phức tạp…

Khai thác, mua bán tràn lan

Trong vai người đi mua cát, chúng tôi đến bến cạnh chùa Thiên Quang (thị trấn Diên Khánh). Điểm tập kết này có nhiều xe tải ra vào lấy cát. Bà chủ bãi cát vồn vã: “Cát ở đây là loại cát mi, có thể xây hay tô nhà đều được, mỗi xe (loại 2,5 tấn) 230.000 đồng nhưng phải tự xúc...”. Đến bãi cát Lò Rang (thôn Tây 3, xã Diên Sơn), không khí mua bán cát khá nhộn nhịp. Người dân cho biết, đây là bãi cát lậu đang cố tranh thủ khai thác trước lúc “thay chủ”. Các ghe đua nhau hút cát suốt ngày đêm, xe tải chở cát nườm nượp ra vào.

Nhiều nơi bờ sông bị xói lở tạo hàm ếch

Trên con đường đầy “ổ gà, ổ voi” tại khu vực cây Ké (xã Diên Thọ), nhiều xe tải chở cát nước chảy ròng ròng vượt qua mặt chúng tôi. Dưới sông, mấy chiếc ghe hút cát đang cập bờ chuyển cát lên xe tải. Ông M., một người có 2 ghe hút cát cho biết, mỗi ngày ghe của ông hút 7 - 8 chuyến, trừ chi phí ông thu về gần 250.000 - 300.000 đồng/ngày. Ông M. nói: “Mình có ghe mà nằm nhà thì phí, vì thế ai thuê là làm ngay. Quanh đây có rất nhiều điểm khai thác cát, việc làm không hết. Nhưng đôi khi chúng tôi cũng phải trốn tránh lực lượng chức năng truy quét, may là được doanh nghiệp (DN) báo trước nên chưa lần nào bị bắt”.

Đứng trên đỉnh đèo Sải Me nhìn về bờ sông thuộc địa phận xã Diên Đồng, chúng tôi thấy nhiều chiếc ghe tấp sát vào bờ đất trồng mía của người dân, dùng ống cắm sâu xuống lòng sông hút cát lên ghe. Thấy chúng tôi giơ máy ảnh, những người này lên tiếng chửi thề đe dọa và vẫn tiếp tục làm. Buổi chiều, khi chúng tôi quay trở lại khu vực này, những chiếc ghe vẫn miệt mài hút cát.

Cảnh thường thấy ở sông Cái

Khu vực thôn Phú Thọ (xã Diên Thọ) từ lâu đã trở thành làng “cát lậu”, hầu như nhà nào cũng có ghe hút cát, có xe bò vận chuyển cát. Bà S. cho biết: “Cát rất đắt hàng, có bao nhiêu cũng không đủ. Mấy năm trước, mỗi ngày chúng tôi hút được 3 đến 5 xe (loại 2,5 tấn). Giờ DN huy động xe xúc cỡ lớn múc hết, người dân chỉ làm được 1 - 2 xe/ngày. Đợi mùa lũ, cát từ thượng nguồn chảy về may ra chúng tôi mới khai thác được nhiều hơn”.

Trên Tỉnh lộ 2 và Tỉnh lộ 8 đi qua huyện Diên Khánh và Khánh Vĩnh, có nhiều con đường rẽ ra sông Cái và mỗi con đường đều là tuyến vận chuyển cát. Ở huyện Khánh Vĩnh, khu vực ven sông Cái cũng xuất hiện tình trạng tương tự. Tại thôn 6, xã Khánh Nam, khu vực cầu treo có nhiều ghe hút cát đưa lên xe tải. Trên các con đường ven sông xuất hiện những đống cát lớn... 

Vẫn tái diễn tình trạng khai thác cát lậu sau khi doanh nghiệp Trần Bình rút đi

 
Hậu quả

Dọc theo Tỉnh lộ 2 từ xã Diên Lạc đến khu vực đèo Đá Lửa (xã Diên Thọ), thị trấn Khánh Vĩnh, bờ sông Cái xói lở vào trong tạo thành những hàm ếch rất nguy hiểm. Một người dân bức xúc nói: “Lo sợ lở bờ nên mỗi lần thấy ghe hút cát, chúng tôi ném đá xua đuổi nhưng đều bị các đối tượng ném trả”. Anh Tiến (xã Diên Thọ) tâm sự: “Căn nhà tôi đã bị bứt mất 4m nhà và sân xuống lòng sông. Chúng tôi vá víu lại để ở vì không có điều kiện chuyển đi nơi khác”.

Theo Phòng Kinh tế huyện Diên Khánh, do nhiều nguyên nhân, bờ hữu sông Cái đoạn qua thôn Phước Lương (xã Diên Thọ) bị xói lở nặng từ Trạm bơm cầu Đôi qua thôn Phước Lương, chiều dài cả đoạn lên đến 1,5km. Từ năm 2013, do yêu cầu cấp thiết tại những đoạn nhà dân bị kéo sập, tỉnh đã quan tâm đầu tư vốn theo giai đoạn để kè những khúc xung yếu này. Trong căn nhà có nhiều vết nứt từ chân tường lên mái, bà Tỏ (đội 2, thôn Phước Lương) cho biết: “Sát nhà tôi là hàng tre chống xói lở, giờ hàng tre đã bị bứt xuống sông; bức tường phía sau nhà cũng không còn, giờ phải dùng tre làm vách. Để chống lại nước lũ, các gia đình có nhà ven sông đã tự xếp đá bảo vệ nhưng không ăn thua. 5 - 6 gia đình quanh đây đã dọn đi vì bờ sông sạt lở ngày càng nghiêm trọng”.

Nhiều ghe hút cát vẫn lén lút hoạt động

Trước kia, bờ sông Cái cách Tỉnh lộ 2 cả trăm mét nhưng do xói lở, bờ sông nay nằm sát đường. Nhiều khu vực bờ sông đã men sát chân nhà dân. Việc khai thác cát vô tội vạ đã khiến nhiều đoạn sông xuất hiện hố sâu nguy hiểm. Ông Bùi Văn Hạnh - Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp Diên Thọ cho biết, tình trạng khai thác cát diễn ra nhiều năm nay đã làm xói lở 2 bờ sông, nhiều phương tiện chở hoa màu gặp nạn và đã có 4 người chết đuối.

Quản lý còn khó khăn

Năm 2012, Công ty TNHH Trần Bình được UBND tỉnh cấp phép khai thác cát trên sông Cái và các nhánh sông Cái tại 7 xã của huyện Diên Khánh. Tuy nhiên, đến tháng 3-2015, UBND tỉnh có quyết định thu hồi giấy phép của Công ty TNHH Trần Bình vì đã vi phạm các quy định của Luật Khoáng sản mà không khắc phục, gồm: khai thác không đúng thiết kế mỏ; không ký hợp đồng thuê đất; ký quỹ phục hồi môi trường không đầy đủ; cắm mốc không bảo đảm các khu vực khai thác; không quản lý, kiểm soát triệt để khu vực mỏ để cho tổ chức, cá nhân khai thác trái phép. Công ty còn không lập bản đồ hiện trạng mỏ và mặt cắt hiện trạng mỏ; không thực hiện công tác thống kê, kiểm kê trữ lượng khoáng sản theo quy định; không thực hiện quan trắc, giám sát môi trường đầy đủ theo báo cáo đánh giá tác động môi trường được phê duyệt. Không chỉ vậy, trong thời gian hoạt động, công ty này còn hợp đồng ủy quyền cho các đơn vị khác khai thác cát. Chính vì thế, khi công ty này rút đi đã tạo nên tình trạng hỗn loạn trong khai thác và mua bán cát...  

Theo lãnh đạo Sở Tài nguyên và Môi trường, tỉnh chưa có quy hoạch chi tiết khai thác khoáng sản, chỉ có quy hoạch chung. Đối với những DN được cấp phép khai thác địa bàn rộng như Công ty Trần Bình thì việc chọn nơi khai thác, tập kết vật liệu là do DN quyết định, miễn sao bảo đảm các yêu cầu về môi trường.

Trao đổi về tình trạng khai thác cát trên địa bàn hiện nay, ông Nguyễn Đức Phú - Phó Trưởng phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Diên Khánh cho biết, huyện đã chỉ đạo đội liên ngành truy quét, đồng thời giao trách nhiệm cho các địa phương tăng cường công tác quản lý khai thác cát nhưng vẫn gặp nhiều khó khăn. “Đội liên ngành hoạt động 2 lần/tuần, xử phạt các trường hợp vận chuyển 600.000 - 700.000 đồng/trường hợp, mới đây bắt được 3 ghe hút cát... Nhưng khi đội liên ngành rút đi, mọi việc tái diễn. Việc tịch thu phương tiện cũng gặp nhiều khó khăn”, ông Phú nói.

Ông Nguyễn Xuân Thọ - Bí thư kiêm Chủ tịch UBND xã Diên Thọ thừa nhận: “Lực lượng liên ngành của xã thường xuyên truy quét, đột xuất kiểm tra, phá tuyến đường vận chuyển, bãi tập kết khai thác cát lậu nhưng không xuể. Một phần do khó khăn về kinh phí, mặt khác, các đối tượng thuê người theo dõi nên mỗi lần xã ra quân truy quét hầu như người dân đều biết. Dòng sông Cái đoạn qua xã dài tới 12km nên khi các đối tượng trốn sang địa bàn khác thì xã không xử lý được...”.

Mới đây, UBND huyện Diên Khánh chỉ đạo các địa phương thực hiện nghiêm yêu cầu của tỉnh và huyện về việc khai thác cát trên sông Cái; rà soát, tổ chức lực lượng phá bỏ bến bãi tập kết, vận chuyển cát trái phép; xử lý dứt điểm các bến bãi lập trái phép; đẩy mạnh công tác tuyên truyền đến người dân về ảnh hưởng của nạn khai thác cát đến môi trường; chịu trách nhiệm khi phát sinh bến bãi mới...

Một số địa phương cũng đề nghị UBND tỉnh nhanh chóng cấp phép khai thác cát cho DN khác thay thế Công ty Trần Bình để sớm ổn định tình hình, tránh nạn khai thác tràn lan như hiện nay. Tuy nhiên, công tác quy hoạch, quản lý nhà nước của ngành chức năng và chính quyền địa phương mới là yếu tố quyết định vấn đề này.

Nhóm phóng viên