Hiện nay, việc tổ chức phiên tòa, phiên họp ở mỗi tòa án chưa theo một mô hình thống nhất và chưa đảm bảo tăng cường tranh tụng. Việc sử dụng vành móng ngựa không phù hợp với nguyên tắc suy đoán vô tội theo tinh thần Hiến pháp 2013.
Hiện nay, việc tổ chức phiên tòa, phiên họp ở mỗi tòa án chưa theo một mô hình thống nhất và chưa đảm bảo tăng cường tranh tụng. Việc sử dụng vành móng ngựa không phù hợp với nguyên tắc suy đoán vô tội theo tinh thần Hiến pháp 2013. Tương tự như chuyện một thời gian khá dài, bị cáo phải mặc áo tù, bị còng tay trước tòa, đã được bãi bỏ trong quá trình cải cách tư pháp, bảo vệ quyền con người. Sắp tới đây, vành móng ngựa sẽ không được sử dụng trong phòng xử án, thay vào đó là bục khai báo thể hiện tính nhân văn, đảm bảo nguyên tắc suy đoán vô tội.
Tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XIII đã thông qua Bộ luật Tố tụng hình sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Tố tụng hành chính năm 2015. Trong các đạo luật này đều có quy định về phòng xử án, nhưng chỉ quy định mang tính nguyên tắc, chưa có quy định cụ thể về hình thức tổ chức phòng xử án, vị trí của những người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng tại phiên tòa, phiên họp…
Mới đây, Tóa án nhân dân (TAND) Tối cao đã xây dựng, xin ý kiến góp ý của các bộ, ngành đối với dự thảo Thông tư của Chánh án TAND Tối cao quy định về mô hình phòng xử án. Thông tư quy định các mô hình phòng xét xử phù hợp với việc xét xử vụ án hình sự, vụ án hành chính, xét xử và giải quyết vụ việc dân sự. Việc bố trí phòng xử án phải đảm bảo sự trang nghiêm, an toàn, bảo đảm sự bình đẳng giữa những người tiến hành tố tụng và người bào chữa, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự. Việc bố trí chỗ ngồi trong phòng xử án phải thể hiện vị trí, vai trò trung tâm của Hội đồng xét xử, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong xét xử, bảo đảm quyền bào chữa của bị cáo, quyền bảo vệ lợi ích hợp pháp của đương sự.
Dự thảo quy định 7 mô hình phòng xử án, bao gồm mô hình phòng xử án áp dụng đối với vụ án hình sự thông thường. Theo mô hình này, vị trí của đại diện Viện Kiểm sát (bên buộc tội) được bố trí đối diện với vị trí của người bào chữa (bên gỡ tội) thể hiện sự bình đẳng giữa các bên, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong xét xử. Thực tiễn một số địa phương như: TAND TP. Đà Nẵng, TAND tỉnh Bình Dương đã chủ động bố trí lại phòng xử án hình sự như mô hình trong dự thảo, được dư luận đồng tình ủng hộ. Mô hình phòng xử án áp dụng đối với vụ án hình sự mà bị cáo là người dưới 18 tuổi, thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa gia đình và người chưa thành niên. Mô hình này được bố trí thân thiện, phù hợp với lứa tuổi dưới 18, giảm không khí căng thẳng, tránh các biến động về tâm lý. Ngoài ra, còn có mô hình phòng xử án áp dụng với vụ án hành chính, dân sự; mô hình phòng họp giải quyết việc dân sự; phòng họp xem xét, quyết định áp dụng biện pháp xử lý hành chính; phòng họp xem xét, đánh giá chứng cứ và hòa giải; mô hình phòng xử án giám đốc thẩm, tái thẩm.
Được biết, trong quá trình xây dựng thông tư, nhiều nội dung quan trọng của dự thảo đã được TAND Tối cao lấy ý kiến rộng rãi các bộ, ban, ngành ở Trung ương, các tòa án, các chuyên gia, nhà khoa học. Đã có 89 ý kiến đóng góp, trong đó có 88 ý kiến (trong đó có ý kiến của Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Hội Luật gia Việt Nam, đại biểu đại diện Ban chỉ đạo cải cách tư pháp Trung ương) đều thống nhất cho rằng cần phải bố trí lại phòng xử án nhằm đảm bảm nguyên tắc tranh tụng trong xét xử đã được ghi nhận trong các văn kiện của Đảng, quy định trong Hiến pháp năm 2013 và các bộ luật, luật về tố tụng tư pháp được Quốc hội Khóa XIII thông qua.
Luật sư Nguyễn Hồng Hà
