Bánh nghệ ngày xưa

1. Ngày xưa ở Thành - Diên Khánh, theo cái nhìn trong trẻo của tôi hồi nhỏ và cả cho đến giờ, hơn 50 năm, có một bà bán bánh hỏi cực ngon.

Tôi nhớ nhà bà ở Diên An, cứ sáng sớm gánh bánh hỏi lên chợ, ngang qua nhà tôi. Sáng nào cũng vậy, đến giờ đó bà ghé vô sân nhà tôi, hạ gánh xuống rồi làm mấy đĩa bánh. Ba tôi chỉ thích ăn bánh hỏi này thôi. Thói quen của ba làm thành thói quen của chúng tôi: Ăn bánh hỏi không biết chán!

Có lẽ, giờ nhớ nhất là nước mắm ớt tỏi chan vô đĩa bánh. Nước mắm không loãng cũng không sệt, ngọt ngọt, mặn mặn, chua chua; ớt, chanh, tỏi nổi lềnh, mà nửa thế kỷ sau, đã đi nhiều nơi, ăn các kiểu bánh hỏi hay các loại bánh với nước chấm, tôi chẳng thấy nước mắm ớt tỏi nào ngon như vậy! Trong ký ức tôi, bà hàng cầm dây bánh hỏi gỡ ra từng miếng, sợi bánh uốn lượn kết đều như sóng trên đĩa. Tay bà sắp xếp uyển chuyển, thứ tự lớp lang. Sau đó bà múc một muỗng mỡ hành lướt trên mặt đĩa bánh và rưới một nhúm ruốc tôm, rải vòng tròn. Chưa ăn đã thấy ngon, hấp dẫn!

Thật tình, với món bánh hỏi, tôi hoàn toàn không ủng hộ việc bỏ thêm bánh mì chiên hay da heo chiên giòn vào như kiểu ăn bánh hỏi hiện nay. Thứ nhất, không đúng hương vị, kiểu cách xưa. Thứ hai, bánh mì chiên, da heo chiên giòn sẽ làm mau ngán. Và cuối cùng, chúng không tạo cho đĩa bánh vẻ thanh cảnh, nhẹ nhàng, ăn chơi mà trông hơi thô. Tuy nhiên, đó chỉ là ý kiến hoài cổ của riêng tôi, nhiều người cho rằng có các thứ “đệm” này đĩa bánh hỏi ngon hơn.

Ngoài ra, tùy theo vùng miền, có nhiều cách ăn bánh hỏi, như với thịt heo quay, lòng heo, hay thịt nướng, rau sống, đồ chua chấm với mắm nêm… Vì bánh hỏi đã ngon rồi nên cách ăn nào cũng thú vị; tuy nhiên, với tôi chỉ có đĩa bánh hỏi xưa là nhất hạng!

Đặc biệt, đĩa bánh hỏi hồi ấy, nếu thích thì thêm ít bánh nghệ sắp lên trên. Bánh hỏi và bánh nghệ là cặp bài trùng, ngon khó quên. Theo tôi, so với bánh hỏi, bánh nghệ rất khác, tương phản với vẻ thanh mảnh của bánh hỏi bởi sợi bánh to, hơi thô, thế nhưng chính những sợi bánh nghệ đan cài với nhau đã làm cho cho đĩa bánh đặc biệt hấp dẫn. Và cái trạng thái hơi dai của bánh nghệ xen lẫn với sợi mịn, mềm của bánh hỏi đã làm nên sự thú vị khi thưởng thức cặp bài trùng này.

Sống ở Sài Gòn hơn 3 năm rồi nhưng tôi không “đồng điệu” với bánh hỏi kiểu như làm bằng máy, sợi bánh nhỏ, đan dày sít, ăn rất mau ngán. Ăn đĩa bánh hỏi xa nhà càng khiến tôi nhớ bánh hỏi quê mình, đặc biệt là đĩa bánh đầy ắp yêu thương mà sáng nào ba cũng mua cho ăn trước khi đi học. Có lẽ, với bất cứ ai, hương vị xưa nhớ mãi còn bởi làm nên từ tình yêu thương gia đình. Nỗi nhớ về một thời yên ả, có vòng tay bảo bọc của cha, mẹ. Người vợ, mẹ không quản khó nhọc làm món ngon cho chồng, con. Con cái ở xa về luôn nhớ đồng quà, tấm bánh cho người ở nhà. Nỗi nhớ làm nên kỷ niệm, trong kỷ niệm luôn có các món ăn, đời này sang đời khác.

2. Bốn năm trước, tôi có tham gia viết về ẩm thực Khánh Hòa cho một dự án của Yasaka. Trong chương trình tìm lại các món ăn vùng, miền đã “thất truyền”, chúng tôi có ra Ninh Hòa thưởng thức nhiều món ăn xưa do gia đình tự nấu. Hôm ấy, chủ nhà giới thiệu thêm món bánh dây (tên gọi khác của bánh nghệ). Ở Ninh Hòa, không ăn mỡ hành mà chủ yếu là hẹ.

Không hiểu do trải nghiệm nhiều, đi nhiều hay do lớn tuổi ăn ít thấy ngon, hay hôm đó trên bàn có quá nhiều món nên tôi thấy bánh nghệ không hấp dẫn. Đó có lẽ còn bởi không phải hương vị, trạng thái của bánh nghệ trên đĩa bánh hỏi ngày xưa.

3. Nếu ở Ninh Hòa, bánh nghệ vẫn thấy bán nhiều thì ở Nha Trang, có lẽ chỉ còn duy nhất một người làm, bán buổi sáng, gần chợ Phương Sài, hỏi ai cũng biết. Làm bánh nghệ rất công phu, phải yêu cái bánh lắm mới giữ được nghề đến bây giờ. Người thích ăn bánh nghệ vẫn còn nhiều nên hàng bánh rất nhanh hết, đi trễ là khỏi ăn. Một hôm, tôi có việc ngang qua Phương Sài, nhớ cái bánh nghệ ngày xưa, tôi ghé vào. Kêu đĩa bánh hỏi, bánh nghệ hệt hồi còn bé buổi sáng ba mua cho. Nhìn xoong mắm thật to, không có ớt, tỏi (để riêng bên ngoài, ai ăn sao thì nêm vào) tự nhiên tôi nhớ ba quá chừng. Tôi nhớ xoong nước mắm đỏ au, lềnh ớt tỏi, chanh của bà bánh hỏi ngày còn bé. Tôi nhớ lớp ruốc tôm hồi đó sao mà ngon lạ lùng…

Tôi mua về cho má một hộp, má nhai trệu trạo. Bỏ thì tiếc công con mua mà ăn thì lại càng nhớ ba. Nhớ đĩa bánh hồi đó sao mà ngon thế, đâu rồi bánh nghệ ngày xưa, má nói.

ĐÀO THỊ THANH TUYỀN