Ngỡ ngàng vẻ đẹp sinh vật biển

Những tiêu bản nêu trên được tạo ra bằng cách dùng hóa chất để phá đi cấu trúc tế bào ở các mô mềm nhưng vẫn giữ nguyên cấu trúc xương, vây, sụn trong suốt rồi tiếp tục nhuộm xương bằng các màu xanh, đỏ, hồng... tùy vào bản chất, thành phần cấu tạo xương. Người xem có thể nhìn một cách trực quan đến từng chi tiết nhỏ cấu trúc khung xương, sụn của sinh vật biển mà không cần quan sát bằng kính lúp hoặc kính hiển vi. Phương pháp này giúp mẫu chế tác có độ bền màu sắc; hóa chất bảo quản không độc hại với người sử dụng và môi trường. Bộ sưu tập mẫu vật sống động và nghệ thuật này của các nhà khoa học có thể khiến người xem thay đổi cách nhìn nhận về công tác nghiên cứu khoa học vốn bị cho là khô khan.

Kỹ thuật đặc biệt

Theo giới thiệu của hướng dẫn viên, trên thế giới, phương pháp nhuộm màu xương sinh vật biển đã được sử dụng từ thế kỷ XVIII bằng màu nhuộm từ chất chiết của rễ cây thiên thảo, ban đầu để hỗ trợ nghiên cứu về phân loại động vật. Những năm 60 của thế kỷ XX, các nhà khoa học đã phát triển phương pháp nhuộm xương bằng cách làm trong cấu trúc mô cơ và các mô mềm khác trên động vật xương sống kích thước nhỏ. Khoảng những năm 1970 - 1980, các nhà khoa học đã quan tâm nghiên cứu nhuộm màu xương, làm trong mô cơ cùng với nhuộm sụn sinh vật. Từ đó, cho ra những mẫu vật thấy rõ được phần xương, sụn xuyên qua lớp cơ trong suốt. Phương pháp này được sử dụng khá phổ biến trong các nghiên cứu về động vật có xương sống, góp phần làm sáng tỏ cây phả hệ của các loài cá, đặc biệt, hỗ trợ rất đắc lực để nghiên cứu quá trình hình thành xương, sụn trong các giai đoạn phát triển của ấu trùng cá, hoặc áp dụng trong phòng thí nghiệm.

Khách tham quan bộ sưu tập mẫu sinh vật biển trong suốt.

Tại Viện Hải dương học, từ năm 2018, phương pháp nhuộm màu trong suốt được thử nghiệm trên 10 mẫu cá kích thước dưới 10cm. Trải qua nhiều khó khăn trong quá trình thu thập, bảo quản, xử lý mẫu vật, thao tác kỹ thuật.., sau nhiều lần thử nghiệm thất bại, nhóm nghiên cứu đã tự đúc kết kinh nghiệm và thực hiện thành công các mẫu vật có chất lượng, hình thức đẹp mắt. Trong năm 2019 và 2020, Viện Hải dương học tiếp tục thử nghiệm trên các mẫu vật cá sụn (cá đuối) có khối thịt tương đối dày, chiều dài cơ thể tới 20 - 25cm (thế giới mới thực hiện thành công phương pháp này trên động vật kích thước dưới 10cm). Đến nay, Viện Hải dương học đã chế tác được hơn 50 mẫu cá xương, cá sụn khác nhau của vùng biển Việt Nam bằng phương pháp nhuộm màu trong suốt. Tuy các mẫu sinh vật biển vẫn được thực hiện chủ yếu bằng phương thức thủ công, phụ thuộc khá nhiều vào kinh nghiệm cá nhân và đòi hỏi thời gian dài, nhưng thành quả của khoa học và nghệ thuật hiện diện trong mẫu vật trong suốt đã cho thấy sự kỳ diệu từ bàn tay, khối óc của những nhà khoa học Việt Nam.