Lao động tự do: Thiệt thòi đủ đường

Hiện nay, toàn tỉnh có hơn 425.100 lao động tự do làm việc ở nhiều lĩnh vực. Đây lại là nhóm lao động có thu nhập thấp, làm việc không có hợp đồng hoặc hợp đồng dưới 3 tháng nên không được tham gia các loại hình bảo hiểm và luôn đối diện với những nguy cơ về tai nạn, bệnh nghề nghiệp…

Không được giới chủ quan tâm

Lực lượng lao động tự do đang chiếm tỷ lệ khá cao là công nhân các công trình xây dựng. Đây là lực lượng phải làm việc ở cường độ lao động căng thẳng, có nguy cơ xảy ra tai nạn lao động cao, nhưng lại không được trang bị kiến thức về an toàn, không có bảo hộ lao động. Đặc biệt, phần lớn những lao động ở lĩnh vực này đều không có hợp đồng hoặc hợp đồng ký dưới 3 tháng. Chính vì vậy, hầu hết họ không được tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp.

Tại Công ty TNHH Minh Quân (phường Phước Long, TP. Nha Trang) có hơn 100 lao động ở lĩnh vực xây dựng. Thế nhưng, toàn bộ số lao động này đều không được ký hợp đồng lao động nhằm né tránh thực hiện chế độ bảo hiểm dành cho người lao động (NLĐ). Ông Lê Văn Hùng - thợ xây ở công ty này cho biết: “Tôi làm việc ở đây gần 10 năm, ngay cả bộ quần áo lao động cũng chưa được công ty cấp phát huống chi là bảo hiểm. Mỗi ngày, công ty trả 250.000 đồng, chấm công hàng ngày, cuối tháng nhận tiền. Biết là nghề nguy hiểm nhưng vì không bằng cấp, hoàn cảnh gia đình khó khăn nên chúng tôi đành phải chấp nhận”.

Công ty TNHH H.H (xã Phước Đồng, TP. Nha Trang) có khoảng 50 lao động chế biến thủy sản. Mỗi tháng, công ty này hoạt động khoảng 20 ngày nên chỉ hợp đồng thời vụ với NLĐ. Chị Lê Thị Thắm - công nhân ở đây cho biết: “Ở đây, làm ngày nào, cuối giờ chiều, ông chủ trả công luôn ngày đó. Chúng tôi cũng muốn được công ty ký hợp đồng dài hạn, tham gia bảo hiểm để đảm bảo quyền lợi nhưng công ty không chấp nhận. Nhiều chị em do không có bảo hiểm nên không được hưởng chế độ thai sản. Nhiều người bị bệnh cũng không có bảo hiểm y tế nên phải tự trang trải mọi chi phí”. Vì là lao động thời vụ nên toàn bộ công nhân ở công ty không được trang bị kiến thức an toàn lao động, bảo hộ lao động, không được khám sức khỏe định kỳ.

Để có chi phí lo cho gia đình và con cái đi học, hơn 5 năm qua, vợ chồng anh Huỳnh Văn Tuấn làm công nhân vệ sinh tại Dự án Khu đô thị mới Phước Long. Hàng ngày, công việc của anh Tuấn là đẩy xe tự chế đi thu gom rác sinh hoạt của từng hộ gia đình trong khu đô thị rồi tập kết tại một điểm để xe chuyên dụng đưa đi xử lý. Thường xuyên phải làm việc trong môi trường độc hại, nhưng anh chị không được trang bị đồ bảo hộ lao động. Anh Tuấn cho biết, từ khi đi làm đến nay, ngoài lương, vợ chồng anh không có thêm chế độ gì; ngay cả ký hợp đồng lao động cũng không có. Biết là làm công việc này có nhiều thiệt thòi, nhưng vì mưu sinh nên anh chị phải ráng làm.

Ai bảo vệ lao động tự do?

Ông Đào Quốc Trưởng - cán bộ Ban Chính sách pháp luật Liên đoàn Lao động tỉnh cho biết, hiện nay, Nhà nước mới chỉ có chính sách về tiền lương, an sinh xã hội cho nhóm lao động khu vực chính thức, còn nhóm lao động tự do thì chưa có quy định nào. Hầu hết lao động tự do chưa nhận được sự quan tâm của các cơ quan, ban, ngành, doanh nghiệp. Do không có hợp đồng lao động nên khi xảy ra tranh chấp, họ phải chịu nhiều thiệt thòi.

Ông Lê Hùng Chính - Phó Giám đốc BHXH tỉnh cho biết, hiện nay, toàn tỉnh có hơn 564.200 lao động. Tuy nhiên, chỉ có hơn 137.470 người tham gia BHXH bắt buộc, 1.600 người tham gia BHXH tự nguyện. Như vậy, vẫn còn hơn 425.100 người lao động chưa được tham gia BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp. Do chưa được tham gia các loại hình bảo hiểm nên họ còn nhiều thiệt thòi như: không được hưởng chế độ thai sản, tai nạn, bệnh nghề nghiệp, nặng nhọc độc hại, bảo hộ lao động, chưa được tổ chức huấn luyện an toàn lao động, khám sức khỏe định kỳ, tham gia đào tạo nâng cao tay nghề…

Những năm gần đây, tuy Nhà nước đã thực hiện chính sách BHXH tự nguyện và bảo hiểm y tế toàn dân để tạo điều kiện cho mọi người dân được chăm sóc sức khỏe, được hưởng chế độ hưu trí, tử tuất khi về già nhưng số lao động tự do tham gia rất ít. Phần lớn do trình độ, nhận thức của họ còn nhiều hạn chế nên chưa thấy hết được lợi ích của việc tham gia các loại hình bảo hiểm. Mặt khác, do điều kiện về kinh tế, vật chất của lao động tự do còn nhiều khó khăn, thu nhập thấp, công việc không ổn định trong khi thời gian tham gia đóng BHXH lại quá dài nên phần lớn họ đều tỏ ra không mặn mà.

Chính từ những hạn chế đó, Nhà nước đang có những điều chỉnh trong thực hiện chính sách nhằm ràng buộc doanh nghiệp đảm bảo quyền lợi cho NLĐ. Chẳng hạn, kể từ ngày 1-1-2018, Luật BHXH năm 2014 quy định đối với NLĐ có hợp đồng từ 1 tháng thì bắt buộc phải mua BHXH. Đây là quyền lợi cho NLĐ về sau. Bên cạnh đó, Luật An toàn vệ sinh lao động cũng quy định rõ NLĐ làm việc không theo hợp đồng lao động có quyền như: được pháp luật bảo vệ quyền được làm việc trong điều kiện an toàn; được huấn luyện an toàn vệ sinh lao động khi làm các công việc có yêu cầu nghiêm ngặt về an toàn. Ngoài ra, lao động tự do được tham gia và hưởng bảo hiểm tai nạn lao động theo hình thức tự nguyện và sẽ được hỗ trợ về mức đóng do Chính phủ quy định…

PHÚ VINH