Gian nan... trợ giúp pháp lý

Hiện nay, nhu cầu tìm hiểu pháp luật ngày  càng tăng cao nên vai trò của những nhân viên trợ giúp pháp lý  là rất cần thiết. Tuy đã có quy định nhưng do chưa rõ ràng nên đã lãng phí một lực lượng không nhỏ những người có trình độ cao, có kinh nghiệm trong công tác trợ giúp pháp lý …

Hiện nay, nhu cầu tìm hiểu pháp luật ngày  càng tăng cao nên vai trò của những nhân viên trợ giúp pháp lý (TGPL) là rất cần thiết. Tuy đã có quy định nhưng do chưa rõ ràng nên đã lãng phí một lực lượng không nhỏ những người có trình độ cao, có kinh nghiệm trong công tác TGPL…

Theo quy định pháp luật, chỉ cần công dân Việt Nam thường trú tại Việt Nam, có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, có phẩm chất đạo đức tốt, có sức khỏe bảo đảm hoàn thành nhiệm vụ được giao, tự nguyện tham gia TGPL thì được xem xét, công nhận và cấp thẻ cộng tác viên (CTV) TGPL. Dĩ nhiên pháp luật cũng quy định rõ, những người đó phải đáp ứng những yêu cầu về chuyên môn như: Có bằng cử nhân luật; bằng đại học khác làm việc trong các ngành, nghề có liên quan đến quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Đặc biệt, tại những vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, vùng dân tộc thiểu số và miền núi thì yêu cầu đó thậm chí còn giảm xuống, tức chỉ cần có bằng trung cấp luật hoặc có thời gian làm công tác pháp luật từ 3 năm trở lên hoặc có kiến thức pháp luật và có uy tín trong cộng đồng.

Như vậy, có thể hiểu về tiêu chuẩn trình độ chuyên môn của người tham gia làm CTV TGPL là không quá cao. Điều vướng mắc nhất hiện này là cách hiểu thống nhất về khái niệm ngành nghề liên quan đến quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, một điều kiện để cấp thẻ CTV TGPL.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa Lê Xuân Thân đang trao thẻ BCVPL cho các BCVPL theo Quyết định số 310/QĐ-UBND.

Có thể nói, ngành nghề có liên quan đến quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân là một khái niệm rất rộng. Tất cả cơ quan trong bộ máy Nhà nước từ trung ương đến cơ sở ít nhiều đều có liên quan đến quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Do phạm vi quá rộng, nên trong Nghị định, Thông tư hướng dẫn thi hành Luật TGPL đều không đề cập đến quy định như thế nào là ngành, nghề có liên quan đến quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.  

Thực tiễn cho thấy cách hiểu về vấn đề này là không thống nhất. Có nơi thì chấp nhận mọi bằng đại học, miễn là muốn tham gia làm CTV TGPL. Có nơi thì thận trọng, chờ hướng dẫn thế nào là ngành, nghề có liên quan đến quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Trong khi chưa có hướng dẫn thì yêu cầu “có thời gian làm công tác pháp luật từ 3 năm trở lên hoặc có kiến thức pháp luật”. Cách hiểu này khá phổ biến và hiện đang gặp nhiều tranh cãi bởi thời gian làm công tác pháp luật hoặc có kiến thức pháp luật chỉ áp dụng cho người thường trú ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Áp dụng như vậy là quá chặt chẽ mà lại chưa đúng luật bởi một số lý do sau:

Thứ nhất, về thời gian làm công tác pháp luật, theo hướng dẫn của Thông tư 07 CTV TGPL là người có thời gian làm công tác pháp luật; người đã hoặc đang làm công tác liên quan đến pháp luật trong các cơ quan thuộc ngành Tư pháp, Kiểm sát, Tòa án, Thanh tra, hệ thống các cơ quan điều tra hoặc tổ chức pháp chế các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, đơn vị lực lượng vũ trang; cơ quan, tổ chức khác có liên quan đến pháp luật; người đã hoặc đang là công chức tư pháp hộ tịch xã, phường, thị trấn, hội thẩm nhân dân, bào chữa viên nhân dân, luật gia. Nếu theo quy định này, người tham gia làm CTV TGPL có thể hiểu là người đã hoặc đang làm việc tại bất kỳ cơ quan nào có hoạt động liên quan đến pháp luật. Nhưng như thế nào là có liên quan đến pháp luật hay có liên quan trong hoạt động xây dựng, thực hiện hay áp dụng pháp luật lại chưa rõ.

Thứ hai, về chuẩn kiến thức pháp luật, Thông tư 07 quy định đó là người có kiến thức pháp luật và có uy tín trong cộng đồng là người đã hoặc đang là tổ viên tổ hòa giải, thành viên Ban Chủ nhiệm Câu lạc bộ TGPL, già làng, trưởng bản, trưởng thôn, trưởng ấp, đại diện tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp ở cơ sở. Phải hiểu rằng, quy định trên áp dụng cho người đang sinh sống ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, vùng dân tộc thiểu số và miền núi không có bằng trung cấp luật, không có thời gian 3 năm làm công tác pháp luật chứ không phải áp dụng cho tất cả mọi đối tượng.  

Đối với báo cáo viên pháp luật (BCVPL), theo quy định tại Điều 2 của Thông tư số 18/2010/TT-BTP ngày 5-11-2010 quy định về BCVPL thì tiêu chuẩn của BCVPL cấp Trung ương và cấp tỉnh phải là người có trình độ cử nhân luật, trường hợp không có bằng đại học luật, nhưng có bằng đại học khác thì cần có thời gian công tác từ 5 năm trở lên đối với BCVPL cấp Trung ương, từ 3 năm trở lên đối với BCVPL cấp tỉnh và am hiểu pháp luật về lĩnh vực cần phổ biến.

Trên thực tế, những người là cán bộ chủ chốt các cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh, cấp huyện nhiều khi lại không đáp ứng nhu cầu này cho dù họ là những chuyên gia đầu ngành ở địa phương, là những người có trình độ pháp luật chuyên sâu trong lĩnh vực công tác của mình. Thế nhưng, nếu không có bằng cử nhân luật, hoặc chưa từng kinh qua những vị trí công tác trong các ngành Tư pháp, Kiểm sát, Tòa án, Thanh tra, hệ thống các cơ quan điều tra hoặc tổ chức pháp chế các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp, đơn vị lực lượng vũ trang... thì cũng không thể là BCVPL.

Thực tiễn cho thấy, nhiều người, tuy rất bận công tác quản lý cơ quan nhưng họ cũng có nguyện vọng sẵn sàng tham gia TGPL khi có yêu cầu, miễn là phù hợp với lĩnh vực công tác của mình. Tuy nhiên, do cách hiểu chưa thống nhất nên việc mời các BCVPL này tham gia làm CTV TGPL còn gặp khó khăn.

Trong khi pháp luật quy định chưa rõ ràng, việc hiểu chưa thống nhất sẽ dẫn đến việc bỏ sót nguồn nhân lực chất lượng cao mà công tác TGPL ở cơ sở đang rất cần. Để giải quyết vấn đề này, ngoài việc các cơ quan trung ương sớm có hướng dẫn cụ thể thì các cơ quan địa phương cần vận dụng pháp luật một cách linh hoạt để có thể huy động mọi nguồn lực trong xã hội tham gia  công tác TGPL, vừa phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước về công tác TGPL, vừa không để sót nguồn nhân lực có trình độ cao.

Đặng Hữu