Rau muối ngày xưa

Tuy có tên gọi rau muối nhưng trong ruộng trồng khoai tây, cây rau muối là cỏ dại. Nó mọc nhiều như cỏ trong ruộng khoai tây vào mỗi vụ trồng khoai.

Ngày trước, khoai tây trồng bằng củ. Sau vụ thu hoạch, người nông dân lựa ra những củ bằng quả trứng vịt xếp lên giàn để làm củ giống cho mùa sau. Giàn đan bằng nan tre thưa có nhiều tầng như kệ bày hàng để rải khoai lên và để trong góc nhà mờ tối, tránh ánh sáng. Khoai để qua thời gian sẽ có củ hư thối nên lâu lâu người ta phải kiểm tra một lượt để bỏ đi, không để lây sang củ khác. Sau một thời gian, những củ khoai trên giàn bắt đầu mọc mầm. Mỗi củ có nhiều mầm, mỗi mầm khi trồng xuống sẽ mọc lên một thân cây. Khi đã mọc mầm, củ khoai ngày càng teo héo nhỏ lại. Đến vụ trồng năm sau, chỉ những củ chắc nhất, có mầm khỏe mới được trồng xuống.

Ảnh: Internet

Ngoài những củ giống, không ai để khoai lâu ngày đến mọc mầm. Có một thời khoai tây vừa được coi là rau, vừa là lương thực ăn độn. Khoai nấu canh, khoai xào để ăn cơm, khoai luộc chấm đường ăn sáng, khoai nướng ăn chơi. Có người còn chịu khó đi kiếm rau khúc dại (hay rau cải cúc) về làm bánh bằng cách nghiền nhuyễn khoai tây luộc thành bột trộn với rau khúc giã nát, nặn thành bánh hấp lên, coi như một sáng tạo.

Ngọn và lá cây khoai tây non cũng là một món rau, nấu canh hay luộc đều ngon. Nó có vị ngọt và cũng hơi ram ráp gần giống ngọn bí đỏ. Tuy vậy, không ai đi hái ngọn hay lá khoai làm rau, chỉ những cây bị sâu cắn đứt, hoặc những củ giống quá nhiều mầm mọc lên người ta mới bấm tỉa bớt làm rau nhưng rất ít. Lá rau muối màu xanh bạc, hơi trắng hơn so với màu xanh mướt của lá khoai tây, phớt tím ở đọt non, nhìn cũng ngon nhưng không hiểu sao lũ sâu chỉ thích cắn đọt khoai non, bỏ qua rau muối. Ngoài nắm rau khoai ít ỏi, người ta thường gộp chung với rau muối cho đủ bữa. Vào vụ trồng khoai cũng là thời điểm được coi là giáp hạt rau, chưa vào vụ rau, nên món rau trong bữa cơm hàng ngày thường chỉ có rau muối. Người ta ăn rau muối như một giải pháp tình thế. Nhờ cây rau muối, người ta có rau ăn đỡ hàng ngày. 

Có điều lạ là rau muối chỉ mọc nhiều trong ruộng khoai tây, ở những ruộng khác không có, thỉnh thoảng mới thấy một cây đơn lẻ ven đường không ai để ý. Những cây lẻ loi này thường cao bằng cây ớt hay cây dền gai với nhiều cành nhánh. Trong ruộng khoai tây, cây rau muối là cỏ dại, không được chào đón chăm sóc nhưng nó mọc rất khỏe, rất nhiều. Người ta vừa nhổ bỏ nó để làm cỏ vừa ngắt lấy đọt non luộc làm rau. Cứ nhổ cây này mọc lên cây khác, nhổ lớp này mọc lên lớp khác. Cây khoai tây khó chiều, không chịu được úng nước nếu mưa nhiều nhưng cây rau muối chịu được, càng ẩm ướt nó càng mọc khỏe.

Sau này, có lần tôi kể về cây rau muối với một số người bạn, mới biết rau muối mọc hoang ở nhiều nơi, cả trên đồi và ven rừng nước mặn. Nó còn có tên khác nữa là cây sương muối. Ở những nơi này, người ta cũng hái ăn như một loại rau dại mọc hoang, như rau cải trời, rau tầm bóp, ngọn chùm bao. Thêm nữa, cây rau muối, cả thân rễ và lá còn là vị thuốc nam, có tác dụng thanh nhiệt, nhuận tràng, trị viêm chân răng, lạnh bụng... và nhiều công dụng khác.

Trong ruộng khoai tây giờ không còn thấy rau muối mọc như cỏ. Bây giờ nghe người quê nói khoai tây được trồng bằng hạt, không ai để giống bằng củ nữa. Trước kia, mỗi mùa thu hoạch người ta phải chừa lại một phần nhỏ những củ tầm trung bình để giống cho mùa sau, thì nay ăn hết tuốt, đến mùa mua hạt về trồng. Bây giờ cũng không còn thấy cây rau muối “cộng sinh” trong ruộng khoai tây nữa. Có thể do chất đất thay đổi, hay do cây khoai mọc từ hạt khác cây khoai mọc từ củ nên rau muối không làm bạn được? Mà nếu có rau muối cũng không ai ăn vì rau bây giờ có quanh năm.

Dẫu sao đã có thời rau muối cho người ta có được những bữa rau dại sạch tuyệt đối, tươi nguyên. Và hơn hết nó đã in vào tiềm thức, thành kỷ niệm của nhiều người quê.    

VÂN HẠ