Một người phụ nữ - Ký ức cá nhân và ký ức thế hệ

Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam và Công ty Nhã Nam vừa phát hành cuốn sách Một người phụ nữ của nhà văn Pháp Annie Ernaux - người đoạt giải Nobel văn chương năm 2022. Trước cuốn này, bạn đọc đã biết đến nhiều tác phẩm của bà như: Một chỗ trong đời, Nỗi nhục, Hồi ức thiếu nữ… nhưng chỉ khi bà nhận giải Nobel thì các tác phẩm của bà mới được độc giả Việt Nam tìm đọc nhiều hơn.

Hội đồng trao giải Nobel năm 2022 đã vinh danh Annie Ernaux “vì lòng dũng cảm và sự nhạy bén sắc lạnh bà sử dụng để khám phá ra gốc rễ, sự bất hòa và những hạn chế của ký ức cá nhân”. Nhiều cuốn sách của bà đã được đưa vào giảng dạy tại các trường học ở Pháp. Chủ đề mà Annie Ernaux khai thác đều xoay quanh những sự kiện trong đời bà và cuộc sống của những người xung quanh qua lối viết văn tự sự… Bằng thứ văn phong chậm, lạnh lùng tưởng như vô cảm, các tác phẩm của Annie Ernaux lại có sức mạnh khơi dậy sự đồng cảm nơi người đọc một cách kỳ lạ.

Trong số các tác phẩm của bà, nổi bật phải kể tới Một người phụ nữ - cuốn sách mỏng được xem là bức chân dung kể về người mẹ của Annie Ernaux. Xuyên suốt cuốn sách, nhà văn tìm lại những gương mặt khác nhau của người mẹ ấy, một người phụ nữ vốn rất khỏe, xông xáo, cởi mở, qua đời sau một thời gian mắc bệnh Alzheimer. Qua việc tái hiện cuộc đời bà mẹ từng là một nữ công nhân, rồi chủ hàng thực phẩm luôn lo âu về địa vị và học hỏi không ngừng, Annie Ernaux cũng cho thấy sự tiến triển cũng như tính hai mặt của những tình cảm mà một người con gái dành cho mẹ: Tình yêu, lòng thù ghét, sự âu yếm, cảm giác tội lỗi và cuối cùng là sự gắn bó máu thịt.

Những xung đột cảm xúc giữa hai mẹ con họ chính là một phần của những xung đột xã hội giữa các thế hệ và rộng hơn là các giai cấp. Trong một xã hội nơi “hành xử của phụ nữ bị giám sát thường hằng và tự nhiên, người ta chỉ có thể bị kẹt vào giữa ham muốn "tranh thủ tuổi trẻ của mình" và nỗi ám ảnh bị "người ta chỉ trỏ”, nơi đối với phụ nữ, hôn nhân là sự sống hoặc cái chết, mẹ của Annie Ernaux đã dùng phần lớn tuổi trẻ của mình để nỗ lực thoát khỏi số phận khả dĩ xảy tới với một sự thấu suốt đầy nổi loạn về vị thế thấp kém của mình trong xã hội.

Một người phụ nữ là tuyên ngôn tình yêu đầy tinh tế và sắc sảo của Annie Ernaux dành tặng người mẹ quá cố, qua ngòi bút tưởng như lạnh lùng một cách có chủ đích của bà. “Đây không phải một tiểu sử, lẽ dĩ nhiên cũng không phải một cuốn tiểu thuyết, có lẽ là cái gì đó ở giữa văn chương, xã hội học và lịch sử. Cần phải có chuyện mẹ tôi, sinh ra trong môi trường thống trị mà bà muốn thoát khỏi nó, trở thành lịch sử, thì tôi mới cảm thấy bớt cô độc và giả tạo hơn ở thế giới thống trị làm từ từ ngữ và ý tưởng”.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã viết trên trang cá nhân vào ngày bà nhận giải Nobel: “Suốt 50 năm qua, Annie Ernaux viết cuốn tiểu thuyết về ký ức tập thể và riêng tư của đất nước chúng ta. Tiếng nói của bà là tiếng nói của tự do của người phụ nữ và của những điều đã bị lãng quên trong thế kỷ qua”.

THỦY NGÂN