“Ngọn nến hoàng cung” - Vầng sáng lặng lẽ từ lịch sử

“Ngọn nến hoàng cung” - phim truyền hình 45 tập do Hãng phim Truyền hình TP. Hồ Chí Minh sản xuất; kịch bản: Lê Nhị Hà; đạo diễn: Nguyễn Quốc Hưng là bộ phim truyền hình lịch sử có độ dài kỷ lục đầu tiên ở nước ta.

Đạo diễn Nguyễn Quốc Hưng (giữa) đang chỉ đạo các diễn viên khi quay “Ngọn nến hoàng cung”.

Chọn những năm tháng nhiều thăng trầm ở những khúc quanh khắc nghiệt nhất trong cuộc đời của ông vua cuối cùng trong cơn bão táp của cách mạng làm nên cuộc đổi mới của cả dân tộc là một lựa chọn táo bạo, thông minh nhưng cũng là thử thách đối với tập thể những người làm phim. Cái khó ở đây là cùng với một số nhân vật mang tên thật vốn có như Bảo Đại, Nam Phương Hoàng hậu, bà Từ Cung… còn rất nhiều nhân vật tạo dựng lấy nguyên mẫu từ lịch sử, tuy tên gọi có thay đổi nhưng người xem vẫn có thể nhận ra người đó là ai. Mà số này lại rất đông đảo, không chỉ liên quan đến cuộc đời vị hoàng đế cuối cùng mà còn gắn với những sự kiện lịch sử không thể nào quên của đất nước. Sự thật lịch sử và phần hư cấu, tạo dựng của tác giả phải hài hòa, gắn kết với nhau thật sống động, vừa đạt tới những gì người viết muốn gửi gắm vừa không khiên cưỡng, chiếm được lòng tin của người xem. Có lẽ đây cũng là bộ phim lịch sử Việt Nam đầu tiên gặt hái được thành công hơn cả về mặt này. Hạn chế được tối đa những khiên cưỡng, có phần giả tạo dễ thấy khi làm phim lịch sử, phải kể đến việc các tác giả đã tự lượng sức mình và điều kiện làm phim của chúng ta hiện nay để chọn cách làm phim lịch sử “theo kiểu Việt Nam”. Ngòi bút và ống kính các nhà làm phim biết né tránh tạo dựng trực tiếp những sự kiện lịch sử lớn với quy mô hoành tráng, những đại cảnh, những cuộc giao tranh ở chiến trường phải huy động hàng ngàn người với đủ thứ đạo cụ tốn kém như ta thường thấy ở các phim lịch sử Trung Quốc hay nhiều nước khác mà chọn con đường đi sâu vào tâm tư, tình cảm, số phận những nhân vật. Những sự kiện lớn của xã hội như chỉ được khúc xạ qua tâm trạng, lời ăn tiếng nói và cách ứng xử của nhân vật mà người xem có thể nhận ra. Tất nhiên, cách làm “liệu cơm gắp mắm” kiểu “con nhà nghèo” này trong chừng mực nào đó có thể chưa làm thỏa mãn người xem nhưng là cách làm phù hợp nhất với chúng ta trong hoàn cảnh hiện nay để có thể ít tốn kém mà vẫn tập trung hướng được người xem vào những vấn đề cốt lõi muốn đề cập tới.

Tác giả Lê Nhị Hà cho biết, kể từ ngày đầu tiên đề cương kịch bản “Ngọn nến hoàng cung” được chính thức thông qua ngày 26-12-1993 cho tới khi bộ phim hoàn thành do Hãng phim Truyền hình TP. Hồ Chí Minh thực hiện năm 2003 là vừa trọn 10 năm. Trong 10 năm ấy, phần tác giả hoàn thành kịch bản là hơn 7 năm, gần 3 năm còn lại là quá trình làm phim từ lúc khởi quay đến khi hoàn chỉnh các khâu cuối cùng trước khi trình chiếu. Hàng nghìn trang tư liệu, những ghi chép thư từ, hình ảnh được sưu tầm từ Nam ra Bắc và cả từ Pháp, Trung Quốc...; rất nhiều người là “nhân chứng sống” xung quanh cuộc đời Bảo Đại, bà Từ Cung, Nam Phương Hoàng hậu… được hỏi chuyện, cung cấp tư liệu đã nói lên ý thức trách nhiệm, sự nghiêm túc và công phu sáng tạo của các tác giả phim. Đạo diễn Nguyễn Quốc Hưng cho biết, có khi để có được những bức ảnh tư liệu quý hiếm, anh đã phải tìm mua từ nước ngoài với giá 500 USD một tấm. Còn tác giả kịch bản Lê Nhị Hà dù đã “ôm” về một khối tư liệu khổng lồ cả tiếng Việt, tiếng Pháp, tiếng Trung Quốc để khai thác cho viết kịch bản, anh vẫn tự nhận mình như một nông dân cần mẫn khuân vác được tre gỗ, nứa, lá cùng với tốp thợ ngày đêm dựng lên một ngôi nhà hay chỉ là túp lều, còn nó có đứng được lâu bền đến đâu, “có thể đẹp lòng, vừa ý tất cả những ai ghé vào tránh nắng, trú mưa” hay không, anh chưa thể biết được. Anh nhìn thấy lịch sử triều Nguyễn như “một khu mỏ lộ thiên”, rất nhiều người đã đến khai thác nhưng các lớp trầm tích còn nằm sâu của khu mỏ thì chưa được chú ý bao nhiêu nên anh đặc biệt quan tâm.

Thành công của bộ phim, ngoài kịch bản, đạo diễn, phải kể đến những nỗ lực lớn của dàn diễn viên giàu tâm huyết và tài năng: Huỳnh Anh Tuấn (vai Bảo Đại), Yến Chi (vai Hoàng hậu Nam Phương), Trương Ngọc Ánh (Lý Lệ Hằng), Giáng My (Ngọc Diệp), Lâm Bảo Như (Thanh Yến), Tống Bạch Thủy (Jenny Hồ), Hồng Vân (Bà Từ Cung), Võ Thanh Sơn (Phan Bảo)… Đặc biệt, Hoàng hậu Nam Phương qua thể hiện của Yến Chi, không chỉ mang vẻ đẹp sang trọng, quý phái mà còn toát lên vẻ đẹp của trí tuệ, sự nhạy cảm với thời cuộc, lối sống mẫu mực, hiền hậu, vừa mang dáng dấp của người phụ nữ phương Đông vừa tiếp thu được những nét mới của phương Tây, tâm hồn vị tha, giàu lòng thương người, khoan dung, hướng thiện nhưng luôn thẳng thắn, phân biệt rõ chính tà, đen trắng… của lòng người. Có thể nói, nhân vật Nam Phương là thành công nổi bật nhất của bộ phim trong số rất nhiều nhân vật đã để lại được những ấn tượng khó quên với người xem.

Mở đầu mỗi tập phim luôn là hình ảnh một cậu bé nét mặt trang nghiêm với cái nhìn xa thẳm vào những đền đài cổ xưa với cây đèn hoa đăng tỏa sáng trên tay, cậu bé cứ lặng lẽ đi trong đêm như không để ý gì đến những âm thanh đang tràn ngập quanh mình để đến được với dòng sông, thả trôi chiếc đèn hoa đăng trên tay mình hòa vào chuỗi dài vô tận những cây đèn hoa đăng khác xa gần, chấp chới trên sông như mơ, như thực. Lịch sử như những vầng sáng lặng lẽ vẫn còn mãi nhưng ta chỉ có thể nhận ra bằng cái nhìn nghiêm túc, trân trọng và biết giữ gìn, khai thác nó. Và phải chăng, đó là điều đầu tiên, cũng là thông điệp cuối cùng của những người làm phim “Ngọn nến hoàng cung” muốn nhắn gửi đến người xem.

NGUYỄN GIA NÙNG