Vừa qua, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao đã quyết định hủy 2 bản án sơ, phúc thẩm xét xử vụ kiện đòi nhà đất giữa bà K. (Việt kiều Mỹ, đã chết tháng 5-2011) với vợ chồng bà H. (huyện Diên Khánh, Khánh Hòa). Vụ kiện kéo dài 10 năm nay phải quay trở lại từ đầu. Vì sao?
Vừa qua, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân (TAND) Tối cao đã quyết định hủy 2 bản án sơ, phúc thẩm xét xử vụ kiện đòi nhà đất giữa bà K. (Việt kiều Mỹ, đã chết tháng 5-2011) với vợ chồng bà H. (huyện Diên Khánh, Khánh Hòa). Vụ kiện kéo dài 10 năm nay phải quay trở lại từ đầu. Vì sao?
Theo hồ sơ, năm 2006, bà K. khởi kiện vợ chồng bà H. đòi lại một nửa nhà đất tọa lạc tại thị trấn Diên Khánh có trong khối tài sản chung với chồng bà (đã chết từ năm 1996). Bà K. cho rằng, khi vợ chồng bà xuất cảnh (khoảng năm 1988 - 1989) đã nhờ vợ chồng bà H. quản lý giùm nhà đất.
Tháng 9-2009, TAND tỉnh xử sơ thẩm lần thứ nhất đã chấp nhận một phần yêu cầu khởi kiện của bà K.; buộc bà K. phải trả cho vợ chồng bà H. một nửa giá trị nhà phần của chồng bà vì vợ chồng bị đơn là người quản lý tài sản hợp pháp của chồng bà.
Bị đơn kháng cáo. Tháng 6-2010, Tòa phúc thẩm TAND Tối cao tại Đà Nẵng (nay là TAND cấp cao tại Đà Nẵng) đã hủy bản án sơ thẩm vì vi phạm tố tụng nghiêm trọng (có một hội thẩm cùng lúc tham gia xét xử hai vụ án dân sự và hình sự, vi phạm nguyên tắc xét xử liên tục - Báo Khánh Hòa đã đăng bài “Hội thẩm cũng chạy “sô”).
Tháng 10-2010, TAND tỉnh xử sơ thẩm lần hai cũng chấp nhận yêu cầu khởi kiện của bà K., đồng thời buộc bà K. có nghĩa vụ thanh toán cho vợ chồng bà H. các khoản tiền làm thêm vật kiến trúc…
Bị đơn - bà H. tiếp tục kháng cáo. Trong quá trình chuẩn bị xét xử phúc thẩm lần hai thì bà K. chết. Bị đơn đã cung cấp giấy chứng tử của bà K. cho tòa phúc thẩm và đề nghị xem xét lại bản án sơ thẩm cả về nội dung cũng như thủ tục tố tụng.
Tháng 11-2011, Tòa án cấp phúc thẩm có đưa một số người kế thừa tố tụng nguyên đơn vào tham gia tố tụng, vẫn tuyên không chấp nhận kháng cáo của bị đơn; tuyên giữ nguyên các quyết định bản án sơ thẩm.
Bị đơn khiếu nại bản án phúc thẩm. Gần đúng 3 năm sau (ngày 6-10-2014), Chánh án TAND Tối cao mới có kháng nghị.
Đến tháng 5-2015, Hội đồng thẩm phán TAND Tối cao đã có quyết định giám đốc thẩm hủy các bản án phúc thẩm của TAND Tối cao tại Đà Nẵng; hủy bản án sơ thẩm của TAND tỉnh, giao hồ sơ cho TAND tỉnh giải quyết sơ thẩm lại vụ án. Quyết định giám đốc thẩm đã chỉ ra những vi phạm của các cấp tòa sơ, phúc thẩm, dẫn đến hậu quả là các bản án phải hủy để xử lại từ đầu cho đúng quy định pháp luật, bởi những lý do sau:
Thứ nhất, buộc người chết phải thi hành án là điều không thể! Tháng 5-2011, bà K. - nguyên đơn đã chết trước khi xét xử phúc thẩm, tòa án cấp phúc thẩm đã đưa những người thừa kế quyền và nghĩa vụ tố tụng của đương sự vào tham gia, nhưng vẫn tuyên giữ nguyên bản án sơ thẩm về quyết định, tức là buộc một người đã chết phải thực hiện nghĩa vụ nên không thể thi hành án được.
Thứ hai, bà K. kiện các bị đơn phải trả lại nhà, đất mà vợ chồng bà tạm giao cho bị đơn vào năm 1988 - 1989. Trong khi đó bị đơn cho rằng, vợ chồng bà K. đã cho đứt nhà đất và đã được trước bạ sang tên sở hữu chủ nên không đồng ý trả. Do đó, quan hệ pháp luật trong vụ án này là “Tranh chấp quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở”, đồng thời đây là giao dịch được xác lập trước ngày 1-7-1991, có người Việt Nam định cư ở nước ngoài tham gia. Nhưng tòa án cấp sơ thẩm và tòa án cấp phúc thẩm đều xác định là quan hệ “đòi tài sản” và không áp dụng Nghị quyết 1037/2006 ngày 27-7-2006 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về Giao dịch dân sự về nhà ở được xác lập trước ngày 1-7-1991 có người Việt Nam định cư ở nước ngoài tham gia để giải quyết vụ án là chưa đúng.
Vụ kiện 10 năm quay trở về điểm xuất phát là do lỗi của những người tiến hành tố tụng của tòa án hai cấp đã không tuân thủ các quy định về thủ tục giải quyết các vụ án dân sự. Lần thứ nhất do Hội đồng xét xử sơ thẩm vi phạm tố tụng bị hủy theo thủ tục phúc thẩm; lần hai bị hủy là do tòa án hai cấp đều có vi phạm tố tụng trong việc đánh giá chứng cứ không chính xác, có vi phạm thủ tục tố tụng bị hủy theo thủ tục giám đốc thẩm. Cuối cùng, mọi thiệt hại về công sức, thời gian, tiền bạc các đương sự phải gánh chịu trong vòng xoay tố tụng… án hủy!
ĐẠI HƯNG
