Bộ luật Tố tụng dân sự hiện hành không có quy định nào cho phép bị đơn có quyền yêu cầu phản tố đối với người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan. Thực tế, có vụ tòa án cấp sơ thẩm không giải quyết, nhưng tòa án phúc thẩm vẫn xử buộc người có quyền lợi liên quan phải trả tiền cho bị đơn.
Bộ luật Tố tụng dân sự hiện hành không có quy định nào cho phép bị đơn có quyền yêu cầu phản tố đối với người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan. Thực tế, có vụ tòa án cấp sơ thẩm không giải quyết, nhưng tòa án phúc thẩm vẫn xử buộc người có quyền lợi liên quan phải trả tiền cho bị đơn. Phán quyết phúc thẩm không đúng quan điểm của Viện Kiểm sát đang được xem xét theo thủ tục giám đốc thẩm.
Tháng 3-2015, Tòa án nhân dân thị xã Ninh Hòa xét xử sơ thẩm vụ kiện kinh doanh thương mại: “Tranh chấp hợp đồng mua bán” giữa nguyên đơn: Công ty TNHH Phú Thành Long (viết tắt là Công ty Phú Thành Long), trụ sở thôn Trường An, xã Đại Quang, huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam; bị đơn: Công ty Cổ phần Xây dựng thương mại và sản xuất Hòa Khánh (viết tắt là Công ty Hòa Khánh), trụ sở thôn Tân Mỹ, xã Ninh Xuân, thị xã Ninh Hòa. Người có quyền lợi liên quan là ông Huỳnh Hữu Hiệt và bà Đặng Thị Ngọc Mỹ, cùng trú xã Ninh Xuân.
Tháng 4-2011, Công ty Phú Thành Long ký hợp đồng mua bán than cám với Công ty Hòa Khánh. Công ty Phú Thành Long đã thực hiện hợp đồng theo đúng yêu cầu của Công ty Hòa Khánh. Từ ngày 1-3-2011 đến 26-5-2011, Công ty Phú Thành Long đã giao số lượng hàng trị giá hơn 866 triệu đồng. Công ty Hòa Khánh đã thanh toán 2 lần gần 320 triệu đồng, còn nợ hơn 546 triệu đồng. Công ty Phú Thành Long nhiều lần yêu cầu Công ty Hòa Khánh trả số tiền còn nợ và 100 triệu đồng tiền lãi suất, tính từ ngày vi phạm thời hạn thanh toán (từ tháng 5-2011) đến ngày xét xử sơ thẩm. Công ty Hòa Khánh chỉ thừa nhận còn nợ hơn 185 triệu đồng, số tiền còn lại công ty đã ký hợp đồng giao khoán cho ông Hiệt, bà Mỹ nên những người có quyền lợi liên quan này có trách nhiệm phải trả số tiền trên.
Bản án sơ thẩm đã tuyên xử: chấp nhận yêu cầu của nguyên đơn, buộc Công ty Hòa Khánh phải trả cho Công ty Phú Thành Long hơn 646 triệu đồng, trong đó nợ tiền hàng là hơn 546 triệu đồng và tiền lãi chậm trả 100 triệu đồng; buộc bị đơn Công ty Hòa Khánh phải nộp án phí sơ thẩm gần 30 triệu đồng…
Tòa án nhân dân thị xã Ninh Hòa không chấp nhận thụ lý giải quyết yêu cầu của bị đơn với người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan. Đồng thời nêu rõ trong phần nhận định: nếu các bên có tranh chấp thì khởi kiện bằng vụ kiện khác.
Công ty Hòa Khánh kháng cáo. Tháng 8-2015, Tòa án nhân dân tỉnh xử phúc thẩm. Tại phiên tòa, đại diện nguyên đơn giữ nguyên yêu cầu khởi kiện, yêu cầu Công ty Hòa Khánh trả số tiền mua than cám còn nợ với số tiền như án sơ thẩm đã nêu. Đại diện Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh cũng đề nghị Hội đồng xét xử phúc thẩm không chấp nhận kháng cáo của bị đơn, giữ nguyên bản án sơ thẩm.
Bản án phúc thẩm nhận định án sơ thẩm chấp nhận yêu cầu của nguyên đơn là có căn cứ, nhưng án phúc thẩm lại cho rằng “bản án sơ thẩm chưa xem xét trách nhiệm của người có quyền lợi liên quan là chưa đảm bảo quyền lợi của bị đơn”. Từ đó, bản án phúc thẩm vẫn tuyên xử buộc Công ty Hòa Khánh phải trả cho Công ty Phú Thành Long hơn 646 triệu đồng, nhưng lại tuyên sửa án sơ thẩm xử buộc người có quyền lợi liên quan phải trả cho Công ty Hòa Khánh số tiền gần 426 triệu đồng và buộc người liên quan chịu án phí hơn 21 triệu đồng. Trong khi đó bị đơn vẫn phải trả cho nguyên đơn hơn 646 triệu đồng thì Tòa án phúc thẩm chỉ tuyên bị đơn phải chịu án phí với số tiền hơn 8,8 triệu đồng (giảm án phí sơ thẩm 20 triệu đồng so với án sơ thẩm)?!
Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đã có khiếu nại giám đốc thẩm, cho rằng tòa án cấp sơ thẩm không thụ lý giải quyết yêu cầu của bị đơn với người có quyền lợi liên quan, nhưng án phúc thẩm vẫn xử buộc người có quyền lợi liên quan trả tiền cho bị đơn là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng dân sự (tòa không thụ lý nhưng vẫn xét xử vượt quá phạm vi vụ kiện trong giai đoạn phúc thẩm). Nhận định và quyết định của bản án phúc thẩm trái với quan điểm giải quyết của Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh đã phát biểu công khai tại phiên tòa.
Từ phán quyết trái ngược nhau của tòa án hai cấp, vấn đề pháp lý đặt ra là tòa án chỉ được giải quyết vụ việc trong phạm vi đơn khởi kiện, đơn yêu cầu của đương sự. Đây là nguyên tắc tố tụng dân sự, nhưng giới hạn nào để phân biệt việc “giải quyết vượt quá yêu cầu” hay “giải quyết không triệt để vụ án” thì thực tiễn xét xử, các thẩm phán có nhận thức và áp dụng rất khác nhau, dẫn đến phán quyết của mỗi tòa mỗi kiểu như vụ việc này.
Được biết, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao và Chánh án Tòa án nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng đang xem xét đơn đề nghị giám đốc thẩm đối với trường hợp “Tòa sơ thẩm không thụ lý nhưng vẫn được Tòa cấp phúc thẩm xét xử”.
ĐẠI HƯNG
