Vướng khởi tố theo yêu cầu của người bị hại

Dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự quy định một số tội danh của Bộ luật Hình sự được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại. Xung quanh vấn đề này, nhiều ý kiến cho rằng, chế định này đang gây khó cho cơ quan tiến hành tố tụng.

Dự thảo Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) quy định một số tội danh của Bộ luật Hình sự được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại (NBH). Xung quanh vấn đề này, nhiều ý kiến cho rằng, chế định này đang gây khó cho cơ quan tiến hành tố tụng.

Quyền yêu cầu khởi tố vụ án hình sự của NBH được quy định là những trường hợp mà hành vi phạm tội vừa xâm phạm trật tự xã hội, vừa xâm phạm đến thể chất, sức khỏe, danh dự của NBH. Chẳng hạn như: phạm tội có tính chất nguy hiểm không cao, phạm tội do vô ý (như vô ý gây thương tích...) hoặc phạm tội cố ý nhưng thiệt hại không lớn, tính chất của sự xâm hại không nghiêm trọng, xâm hại tới những quan hệ xã hội có liên quan trực tiếp với NBH (như: sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tài sản và quyền sở hữu trí tuệ...). Những trường hợp này, các nhà làm luật đã xác lập điều kiện để NBH cân nhắc, quyết định yêu cầu cơ quan Nhà nước thẩm quyền xử lý về hình sự đối với người có hành vi phạm tội hay không. Dự thảo cũng quy định trường hợp NBH rút yêu cầu trước ngày mở phiên tòa sơ thẩm thì vụ án phải được đình chỉ, trừ trường hợp rút yêu cầu do bị ép buộc, cưỡng bức.

Tại hội nghị góp ý dự thảo BLTTHS mới đây của ngành Kiểm sát, ông Nguyễn Thuận - Phó Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân TP. Nha Trang cho rằng, dự thảo BLTTHS không quy định thời hạn cụ thể mà NBH yêu cầu khởi tố vụ án, đồng nghĩa với việc NBH có quyền yêu cầu khởi tố bất cứ lúc nào. Nếu NBH chưa yêu cầu khởi tố nhưng không thể hiện ý chí không yêu cầu khởi tố vụ án thì vụ án sẽ bị “treo” và chưa thể giải quyết. Cơ quan điều tra không thể ra quyết định khởi tố vụ án, nhưng cũng không thể ra quyết định đình chỉ giải quyết vụ án vì không có căn cứ. Trong khi đó, theo quy định tại Điều 149 của dự thảo BLTTHS, thời hạn giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm là 2 tháng, trường hợp đặc biệt có thể gia hạn thêm 2 tháng. Tuy nhiên, thực tế có những trường hợp thuộc quy định tại Điều 162 dự thảo BLTTHS, đã quá 4 tháng nhưng NBH vẫn không yêu cầu khởi tố vụ án, họ cũng không thể hiện ý chí từ bỏ quyền này. Hệ quả là cơ quan điều tra không thể giải quyết vụ án và buộc phải chấp nhận vi phạm thời hạn giải quyết tin báo, tố giác về tội phạm. Còn áp dụng giải quyết vụ án theo quy định về thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự (đối với tội phạm ít nghiêm trọng thời hiệu là 5 năm kể từ ngày thực hiện hành vi phạm tội), thời hạn sẽ dài đáng kể.

Để đảm bảo quyền lợi của các bên cũng như tránh lãng phí công sức, tiền của của Nhà nước, theo ông Nguyễn Thuận, cần bổ sung quy định về thời hạn yêu cầu khởi tố vụ án theo yêu cầu NBH, có thể là 2 hoặc 4 tháng. Quá thời hạn trên, nếu NBH không yêu cầu khởi tố vụ án thì coi như họ đã từ chối quyền của mình, vụ án được giải quyết theo trình tự thông thường. Vụ án Cố ý gây thương tích được Tòa án nhân dân TP. Nha Trang ra quyết định đình chỉ xét xử sơ thẩm ngày 5-11 vừa qua là một ví dụ. Chỉ vì bị đổ nước bẩn ra hố ga ven đường gần quán kinh doanh ăn uống của mình, ngày 19-8-2013, Cường đã dùng dao chém chị Nhã bị thương tích 9%. Ngày 28-8-2013, chị Nhã có đơn yêu cầu khởi tố. Quá trình thỏa thuận bồi thường giữa hai bên kéo dài tới tận ngày 4-11-2014, chị Nhã mới quyết định rút yêu cầu khởi tố, kéo theo cả một hệ thống phải điều tra, truy tố, tốn rất nhiều thời gian, tiền của Nhà nước.

Bên cạnh đó, có những hành vi phạm tội có dấu hiệu cấu thành tội phạm, các điều luật quy định khởi tố theo yêu cầu của NBH, nhưng NBH lại không đồng ý giám định thương tích, giám định thiệt hại, gây khó khăn cho công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm... Tương tự, trong giải quyết án hiếp dâm, nếu trước ngày mở phiên tòa sơ thẩm, NBH rút yêu cầu khởi tố, theo quy định, vụ án sẽ được đình chỉ. Tuy nhiên, nếu bị cáo không chịu mà yêu cầu cơ quan tố tụng đưa vụ án ra xét xử vì cho rằng mình bị vu oan thì sao? Luật sư Nguyễn Hồng Hà - Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư tỉnh cho biết, quyền yêu cầu được chứng minh sự vô tội của nghi can là hoàn toàn chính đáng. Tuy nhiên, vì BLTTHS chưa có quy định khác nên cơ quan tiến hành tố tụng vẫn phải đình chỉ giải quyết vụ án. Đây chính là kẽ hở của luật, khiến một số trường hợp bị hàm oan không thể đòi lại công bằng...

NGUYỄN BÌNH