Bánh xưa

Ngày tôi còn bé, chiều chiều, bà nội đợi gánh hàng rong trong làng đi ngang nhà, mua cho anh em tôi một ít bánh nậm.

Chiếc bánh mỏng manh, nội tôi dùng muỗng bóc ra khỏi tấm lá, trong khi chúng tôi há miệng chờ… Nội đút cho đứa bé một miếng, rồi tới đứa lớn. Chiếc bánh thơm ngon tan dần trong miệng, đến bây giờ nhớ lại vẫn thấy ngon, rất ngon…

Ảnh internet.

Hiếu kỳ, tôi hỏi cái tên bánh sao nghe lạ, người lớn không cắt nghĩa được… Tôi hỏi mấy bà làm và bán bánh nậm thâm niên 40, 50 năm, họ cũng lắc đầu! Còn câu hát ru “Chiều chiều bánh nậm lên dinh…” thì tôi đã nghe khi mới lên mười, “lên dinh” là phương ngữ chỉ công việc của người phụ nữ miền ngoại ô quanh năm chiều chiều gánh bánh lên thành phố bán.

Bánh nậm ngày xưa là thứ bánh do những bà nội trợ của các gia đình nông dân nghèo nghĩ ra. Khi ấy, trong gia đình chỉ có thóc gạo, không có tiền để đi chợ mua thức ăn. Chả lẽ cho chồng, con ăn dưa muối, tương cà… mãi!. “Cái khó ló cái khôn”, họ lấy cối đá ra xay vài lon gạo thành bột, sú với nước lã, đặt lên bếp thành một thứ bột sền sệt. Phần nhân bánh thì lấy mớ tôm tép bắt được trong ruộng đem chiên xào, nhưng vì ít ỏi nên phải bỏ vào trong cối đá giã nhuyễn, chấy ra cho nhiều lên. Để gói bánh thì sẵn có lá chuối trong vườn… Thế rồi, chỉ vài lon gạo, mớ tôm tép vặt vãnh, họ làm cho cả nhà một loại bánh rất ngon! Từ đó, các gia đình trong làng bắt chước nhau làm bánh nậm, ban đầu nhà nghèo, dần dần đến nhà giàu. Nhưng người giàu bận rộn nhiều việc, không có thời gian rảnh để làm nên mới bỏ tiền ra mua bánh. Vậy là món bánh nậm ra đời rao bán khắp nơi…

Làm bánh nậm tốn ít nguyên liệu, chỉ bột gạo hòa với nước, nêm thêm gia vị, đặt lên bếp khuấy đều tay. Khi bột quánh lại thì nhắc xuống đánh đều, để nguội, bột đặc không chảy là vừa. Làm nhân bánh bằng tôm lột vỏ, băm nhỏ với thịt ba chỉ, ướp nước mắm, tiêu và hành. Sau đó, nêm gia vị và xào đến khi thấy khô thì cho vào cối giã tơi ra. Giã xong bỏ lại vào chảo, để lửa nhỏ, chà cho thịt tôm tơi đều thành nhân bánh.

Xong phần nhân, cả nhà lớn, bé ngồi gói. Đầu tiên trải một lớp bột mỏng giữa lá, dùng muỗng múc tôm thịt bỏ lên bột, gấp lá gói cái bánh hình chữ nhật nhỏ bằng 3 ngón tay. Xếp bánh vào xửng hấp khoảng nửa giờ là chín. Nước chấm thì lấy nước mắm (hay nước tương) hòa ít đường, nấu sôi để nguội. Khi ăn, thay vì bóc bánh ra đĩa, có người để nguyên tấm bánh trên lá, bảo như thế thơm mùi lá thấy ngon hơn! Ngày rằm và mùng một, bánh nậm chay được làm nhân đậu xanh. 

Chiều qua, tôi về làng chạp giỗ. Ngõ xưa vương vấn đâu đây hình ảnh bà tôi tựa cửa ngồi đợi người gánh hàng rong đi qua để mua quà cho cháu... 

VŨ HẢO