Nha Trang… mùa thu năm ấy

68 năm đã qua kể từ sự kiện 23-10-1945, những người chiến sĩ trẻ năm xưa nay đã bạc trắng mái đầu. Thế nhưng, ký ức về những ngày tháng hào hùng của mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa vẫn còn vẹn nguyên.

Một ngày giữa tháng 10, Đại tá Đỗ Anh Tịnh - nguyên Chính ủy Trường Sĩ quan chỉ huy kỹ thuật Hải quân (nay là Học viện Hải quân) trở lại ga Nha Trang - nơi ông cùng đồng đội đã nổ súng đánh chiếm ga xe lửa, mở đầu cho 101 ngày đêm kháng chiến chống thực dân Pháp ở mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa. Tấm biển di tích lịch sử văn hóa được gắn trên tường ga Nha Trang, tượng đài 23-10 kiêu hãnh trong nắng gió… đã làm sống lại trong ông những ký ức sôi nổi thời trai trẻ.

Mỗi khi có dịp gặp nhau, các chiến sĩ 23-10 cùng nhau ôn lại kỷ niệm về một thời chiến đấu gian khổ và hào hùng.

Ngày ấy, khi thực dân Pháp quay lại xâm chiếm Nam bộ, khí thế cách mạng trong cả nước lên rất cao. Ở Nha Trang, cùng với chính quyền cách mạng non trẻ, người dân cũng hòa mình vào việc chuẩn bị kháng chiến chống Pháp. Ông Tịnh khi ấy là thợ sửa đồng hồ cũng đã tham gia Đại đội tự vệ do anh Võ Văn Ký tổ chức và huấn luyện. Ông Tịnh nhớ lại: “Trong một thời gian ngắn, anh Ký đã huấn luyện một số động tác quân sự như: Bắn súng trường, ném lựu đạn, dùng mã tấu... Trang bị vũ khí rất thô sơ, kỹ chiến thuật cũng còn rất non kém nhưng tinh thần đều rất cao”.

Rạng sáng 23-10, quân ta đồng loạt tấn công ga Nha Trang, nhà đèn, kho Bình Tân, sở thuốc… Đại đội trưởng Võ Văn Ký dẫn đầu một phân đội tấn công vào ga Nha Trang. “Chúng tôi đánh thẳng vào nhà ga, vừa đánh vừa kêu gọi địch đầu hàng. Với hỏa lực mạnh, địch bắn ra rất dữ dội. Khoảng 30 phút sau, lợi dụng lúc hỏa lực địch tạm ngưng, anh Ký phát lệnh xung phong rồi vùng lên xông thẳng vào cửa chính nhà ga. Phía sau anh, hàng chục chiến sĩ cũng lao lên... Khi còn cách cửa ga khoảng 10m, anh Ký đã bị tử thương bởi một quả lựu đạn địch ném ra. Các chiến sĩ ở gần vội chạy lại đỡ anh dậy nhưng anh không còn nói được nữa mà đưa tay chỉ về hướng nhà ga. Khi anh em xông vào ga, quân địch đã tháo chạy về phía nhà thờ đá…”, ông Tịnh nhớ lại. Gương hy sinh anh dũng của Đại đội trưởng Võ Văn Ký đã gây xúc động mạnh trong lòng những người chiến sĩ trẻ tuổi ngày ấy. Lời động viên cuối cùng của anh Ký trước khi nổ súng: “Chúng ta phải chiến thắng! Tất cả các đồng chí phải xung phong, quyết hy sinh vì Tổ quốc…” đã in đậm trong tâm trí các chiến sĩ tự vệ Nha Trang.

Những ngày sau đó, quân ta lập phòng tuyến Chợ Mới - Bretelle để ngăn quân địch mở rộng phạm vi chiếm đóng. Các đội quân Nam tiến kéo về tổ chức chiến đấu ngăn chặn địch. Ngoài đội quân Lê Trung Đình (Quảng Ngãi), Thuận Hóa có mặt ngay từ đầu, càng về sau, lượng quân Nam tiến tập trung chiến đấu ở Nha Trang - Khánh Hòa ngày càng nhiều. Đồng bào sơ tán ra ngoại thành ủng hộ cuộc chiến đấu của quân ta, nhiều người còn đem cả giường, tủ, cây dừa cho bộ đội làm công sự… Cũng có những người bám trụ ở lại lo cơm nước cho bộ đội. Trong những ngày đầu kháng chiến, người dân Nha Trang - Khánh Hòa đã đi theo tiếng gọi của Đảng, của Bác Hồ, quyết tâm bảo vệ nền độc lập non trẻ của Tổ quốc. Hơn 40 nữ thanh niên, học sinh đã tự nguyện thoát ly gia đình tham gia Đoàn Hồng thập tự Nha Trang. Những đoàn viên hồng thập tự đã về các trạm quân y dã chiến, sát cánh cùng các chiến sĩ ngay trên chiến hào để lo việc cứu thương. Bà Huỳnh Thị Nhồng (đoàn viên Đoàn Hồng thập tự Nha Trang) cho biết: “Ngày ấy, cứ 2 người đi phục vụ một đại đội. Các chị ra tận chiến hào. Sau mỗi trận quần nhau với địch, chúng tôi lại lao vào công việc cứu chữa thương binh mà không biết mệt mỏi, có nhiều người vừa khiêng liệt sĩ vừa khóc như chính người thân của mình”.

Các chiến sĩ 23-10 kể chuyện truyền thống cho thế hệ trẻ.

Ở các làng ngoại thành Nha Trang, không khí chiến đấu cũng rất khẩn trương, các làng đều lập đội tự vệ chiến đấu, rèn thêm dao kiếm để đánh Tây. Ông Lưu Minh Khuê (thành viên đội tự vệ làng Đồng Nhơn, xã Vĩnh Trung năm ấy) hồi tưởng: “Tiếng súng các trận chiến đấu ở ga Nha Trang, nhà đèn, nhà máy nước… làm chúng tôi rất háo hức. Rồi làng tôi cũng lập đội tự vệ chiến đấu với vũ khí là cây dao, lưỡi mác, tầm vông vót nhọn…”. Ông Trần Tô - Trưởng Ban liên lạc chiến sĩ 23-10 vẫn nhớ như in về không khí đánh giặc thời đó. Khi bộ đội về làng, người dân Vĩnh Phương - quê ông đã ngày đêm sát cánh cùng bộ đội đào công sự, chiến đấu, đào giao thông hào và luân phiên canh gác cùng bộ đội. Các mẹ, các chị ngày đêm xay lúa, giã gạo, nấu cơm và đem cơm tiếp tế cho bộ đội đóng dọc theo phòng tuyến bờ sông xã Vĩnh Phương. Cậu bé Trần Tô mới 14 tuổi cũng đã đi làm liên lạc cho mặt trận Nha Trang. “Ngày ấy, được đi theo các anh bộ đội, chúng tôi vui lắm. Tuy đạn bắn suốt ngày đêm nhưng chúng tôi không hề e sợ. Nhiệt huyết cách mạng đã cuốn chúng tôi đi theo mà không hề có tính toán thiệt hơn”.

68 mùa thu đã qua, những chiến sĩ năm xưa nay người còn, người mất, người trẻ nhất nay cũng đã hơn 80 tuổi, mái đầu đã bạc trắng thời gian; nhưng mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa đã trở thành ký ức đẹp, không bao giờ quên của các chiến sĩ 23-10.

NHẬT LỆ

Thắng lợi của Cách mạng tháng 8-1945 đã đưa Việt Nam trở thành một nước độc lập. Nhưng thực dân Pháp lại muốn xâm lược nước ta một lần nữa. Ngày 23-9-1945, thực dân Pháp gây hấn ở Sài Gòn, mở rộng chiếm đóng các tỉnh Nam bộ. Đầu tháng 10-1945, Pháp đưa chiến hạm Richelieu đến phong tỏa vùng biển Nha Trang, đổ bộ gần 1.000 quân lên bãi biển phía trước Khách sạn Beau Rivage (nay là Khách sạn Hải Yến), tổ chức chiếm các vị trí then chốt trong thị xã nhằm đánh chiếm Nha Trang - Khánh Hòa, cắt đứt đường chi viện của quân dân cả nước cho mặt trân miền Nam. Nhận thấy âm mưu của địch, quân ta chủ động tấn công các mục tiêu quan trọng trong thị xã Nha Trang, sau đó rút ra lập phòng tuyến kìm chân quân địch, không cho chúng mở rộng diện tích chiếm đóng, kiên quyết giữ vững giao thông Bắc - Nam, đảm bảo cho việc chi viện để Nam bộ kháng chiến.

Rạng sáng 23-10-1945, quân ta đồng loạt tấn công ga xe lửa, nhà đèn, kho Bình Tân…, mở đầu cho cuộc kháng chiến 101 ngày đêm của mặt trận Nha Trang - Khánh Hòa.