Dấu ấn không phai mờ

Ngày 23-10-1945, quân và dân Nha Trang - Khánh Hòa đã đồng loạt nổ súng, mở đầu cho cuộc chiến đấu 101 ngày đêm anh dũng kìm chân giặc Pháp, giúp trận địa của ta liên tục được củng cố và ngày càng vững chắc.

101 ngày đêm giữ thế trận làm chủ

Quân và dân Nha Trang - Khánh Hòa, trong buổi đầu cách mạng, đã dồn hết mọi lực lượng và con người, kề vai sát cánh cùng cả nước, cùng các lực lượng Nam tiến làm nên chiến công đó, chủ động đánh địch và vây hãm chúng. Suốt 101 ngày đêm, quân dân ta giữ thế làm chủ, phát huy yếu tố sức mạnh tại chỗ để đánh lại quân địch từ xa đến.

Bia kỷ niệm tại phòng tuyến Cây Da - Quán Giếng, nơi đây đồng chí Võ Nguyên Giáp đã từng đến thị sát.

Ông Trần Nhật Độ, một chiến sĩ 23-10 kể lại: “Tại Nha Trang lúc này có một tiểu đoàn quân Nhật chờ Đồng Minh giải giáp. Lúc đầu, quân Nhật tỏ thái độ trung lập, sau bị quân Anh bắt buộc phải hỗ trợ cho quân Pháp chống lại lực lượng cách mạng và nhân dân ta. Ngày 19-10, thiết giáp hạm Richelieu, chiếc tàu chiến lớn nhất của Pháp đến vịnh Nha Trang và đổ bộ lên 2 trung đội. Cùng với lực lượng có sẵn và quân Nhật tại đây, chúng đã đánh chiếm một số điểm trọng yếu tại Nha Trang. Quân ta lập tức đánh trả quyết liệt, cuối cùng chúng phải rút lui. Mờ sáng ngày 23-10-1945, quân ta đồng loạt tấn công các chốt điểm của địch, các vị trí, đồn trú của quân Pháp, quân Nhật ở sân bay, kho vũ khí Bình Tân, Nhà Đèn, Nhà Ga... làm cho chúng bị tổn thất. Sau đó, ta chủ động rút ra ngoại thành và các vùng phụ cận để bảo tồn lực lượng. Với sự giúp sức to lớn của nhân dân cả về sức người và phương tiện, bộ đội ta đã lợi dụng địa hình có lợi xây đắp công sự, lập phòng tuyến chiến đấu, hình thành thế trận liên hoàn, dựa lưng vào hậu phương, vây hãm địch trong thành phố, ngăn chặn không cho địch mở rộng chiếm đóng, phát triển tiến công. Trận địa của ta liên tục được củng cố và ngày càng vững chắc.

Trên đường 23-10, con đường vinh dự được mang tên sự kiện lịch sử này, giờ đã có những tấm bia ghi lại chiến tích của cuộc chiến đấu 101 ngày đêm trước đây. Những phòng tuyến này đã được lập nên để bảo vệ thị xã Nha Trang lúc ấy. Đó là phòng tuyến Bretelle - Chợ Mới, Cây Da - Quán Giếng, Cây Dầu Đôi... Phòng tuyến của ta lúc ấy tuy chưa có chiều sâu nhưng cũng đã hình thành 2 tuyến, một tuyến sát địch, một tuyến phía sau, vừa có chỗ để thay phiên nhau nghỉ ngơi, vừa sẵn sàng chặn địch ở tuyến sau nếu địch chọc thủng tuyến trước. Phòng tuyến ngăn chặn không phải là tuyến phòng ngự chết mà rất linh động, thường xuyên uy hiếp, quấy rối, tiêu diệt địch, khiến cho những đơn vị địch ở gần ta, đêm phải lui về phía sau. Phòng tuyến chặn phía ngoài, lại có các đội tự vệ cảm tử và lực lượng biệt động bám trụ, thường xuyên quấy rối đánh địch, làm cho chúng không được yên. Nhờ thế, quân ta mới cầm chân được quân Pháp 101 ngày đêm.

Ký ức không thể quên

Đường xe lửa này trước đây là phòng tuyến quan trọng Bretelle.

Ông Trần Tô - Trưởng Ban Liên lạc 23-10 TP. Nha Trang nhớ lại: “Những ngày ở mặt trận Chợ Mới - Bretelle, chúng tôi mới hiểu thế nào là sự ác liệt của chiến tranh. Hàng ngày theo lệ sáng chiều, pháo hạm Richelieu từ biển bắn liên hồi vào phòng tuyến của ta, làm công sự bị sạt lở, vùi lấp. Rừng dừa Ngọc Hiệp xanh tươi rậm rạp là thế, nhưng các đợt pháo vẫn băm nát, chẳng còn cây nào được nguyên vẹn. Để đảm bảo đường dây liên lạc trên phòng tuyến, đội liên lạc chúng tôi được Ban chỉ huy giao nhiệm vụ xuống các đơn vị chiến đấu. Tôi được về đơn vị ông Hải Râu, Lê Thám, đóng tại chùa Ông, gần bên chắn đường sắt bây giờ. Chặng đường đi liên lạc của tôi tuy gần hơn nhưng đường đến phòng tuyến Bretelle và các đơn vị cầu Chợ Mới và ven sông Kim Bồng đầy hiểm nguy. Tại đây, ngày 22-12-1945, quân Pháp tập trung lực lượng tấn công phòng tuyến của ta. Quân ta chiến đấu anh dũng, chống cự nhưng khó bề giữ lại trận địa. Tư lệnh Mặt trận ra lệnh cho đơn vị lui về tuyến sau lập phòng tuyến Cây Da - Quán Giếng”.

Ông Nguyễn Văn Hùng, nguyên Chủ tịch Hội Những người nói tiếng Pháp Khánh Hòa kể lại, một người bạn của ông là ông Georges Alexandre Royer (người Pháp) đã sưu tập từ các niên giám của quân đội viễn chinh Pháp ở Đông Dương về mặt trận Nha Trang. Trong đó có đoạn viết: “Đồn binh của Pháp ở Nha Trang vào thời kỳ ấy đang trong tình cảnh nguy khốn, chừng một ngàn người Pháp cùng dân thường và binh lính bị giam chân tại chỗ do các đoàn quân Việt Minh bao vây một cách can đảm và quyết đoán. Mục tiêu của họ là tái chiếm đầu cầu, cố gắng hết sức đẩy lùi quân Pháp ra biển và mở con đường thông thương về phía Nam để các toán quân Nam tiến từ Bắc vào. Tuần dương hạm “Le Triomphant” toan tính đổ bộ vào Cầu Đá, nhưng vì thiếu xà-lan cho cuộc đổ bộ nên người Pháp đành ở trong tình thế không có đại bác, không có xe tăng trong nhiều tháng. Hơn nữa, vì thiếu nhiên liệu, người Pháp cũng đành giam chân tại chỗ.

Trái lại, các toán quân Việt Minh chiếm giữ cửa ngõ của thành phố về phía Nam, bắn phá vào các vị trí của Pháp với khẩu đại bác 75 ly đặt ngay trong hầm xe lửa cũng là để tránh các lần bắn trả từ các chiến thuyền của Pháp đậu ở ngoài khơi Nha Trang. Tướng Leclerc thực hành cuộc hành quân “Gaur” dựa trên nguyên tắc của chiến thuật “Gọng kìm”. Hải quân Pháp chốt từ ngoài khơi Nha Trang được dùng như quân tiền đạo trong trường hợp các toán quân trên bộ bị đuổi ra khỏi nơi đóng quân”.

Những ghi chép của người bạn Pháp này cũng đã cho thấy, trong cuộc chiến bao vây quân Pháp 101 ngày đêm, quân và dân Nha Trang - Khánh Hòa đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.

THU AN