Trứng gà và... vắc xin cúm

Trứng gà và vắc xin cúm thì có liên quan gì với nhau? Chuyện là, hơn 10 năm trước, dịch cúm gia cầm khởi phát tại một số quốc gia, đe dọa sinh mệnh con người, trong khi thế giới chưa có vắc xin cúm dùng cho người. Trong bối cảnh đó, một nhóm nhà khoa học ở Viện Vắc xin và Sinh phẩm y tế - Bộ Y tế (IVAC) tại Nha Trang đã thực hiện thành công 2 đề tài liên quan đến nghiên cứu, thử nghiệm vắc xin cúm A/H5N1 và vắc xin cúm A/H1N1/09.

1. Thời điểm đó, chúng tôi thường xuyên tiếp cận các nhà khoa học ở IVAC để chờ đợi những tín hiệu vui từ giai đoạn nghiên cứu, thử nghiệm vắc xin cúm A/H5N1. Dịch cúm A/H5N1 thật sự trở thành mối quan tâm lo ngại hàng đầu của cả thế giới. Tại Việt Nam, trong vòng 3 năm (2003 - 2005), dịch cúm A/H5N1 đã xâm nhập 50% số tỉnh, thành phố khiến cho hơn 50 triệu con gia cầm bị tiêu hủy, 93 người mắc bệnh, trong đó đã có 42 trường hợp tử vong.

Tiến sĩ Lê Văn Bé - Viện trưởng IVAC cho biết: “Không tiếp xúc, không ăn thịt gia cầm mắc bệnh cúm... chỉ là những phương cách phòng ngừa tạm thời. Giải pháp hữu hiệu lâu dài để phòng, chống dịch cúm, bảo vệ cộng đồng, giảm tỷ lệ mắc bệnh và tử vong là phải sử dụng vắc xin. Vì thế, hành trình sản xuất vắc xin phòng cúm A/H5N1 cho người là một yêu cầu cấp thiết đặt ra khiến nhiều nhà khoa học y học trên thế giới trăn trở tìm tòi, nghiên cứu. Lúc đó, 3 cơ sở trong nước đăng ký tham gia nghiên cứu quy trình sản xuất vắc xin cúm A/H5N1 bất hoạt dùng cho người, mỗi cơ sở triển khai bằng một phương pháp nghiên cứu riêng. Nếu như Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương nghiên cứu trên tế bào thận khỉ tiêu phát, thì Viện Pasteur TP. Hồ Chí Minh nghiên cứu bằng kỹ thuật nuôi cấy trên tế bào Vero, còn IVAC nghiên cứu trên trứng gà có phôi kết hợp sử dụng chủng NIBRG-14 từ Viện Quốc gia về tiêu chuẩn và kiểm định sinh học Vương quốc Anh (NIBSC). Hoạt động nghiên cứu sản xuất vắc xin cúm A/H5N1 là đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước được Bộ Khoa học - Công nghệ và Bộ Y tế phê duyệt đầu tháng 7-2006, nhưng trước đó nhiều tháng, các nhà khoa học ở IVAC đã đầu tư nghiên cứu chủng vi rút bằng kỹ thuật di truyền ngược”.

Gà Novo White được nuôi dưỡng ở Trại chăn nuôi Suối Dầu để lấy trứng gà có phôi sản xuất vắc xin

Sau hơn một năm tập trung công sức, trí tuệ lao động khoa học, nhóm nghiên cứu của IVAC đã sản xuất thành công 5.000 liều vắc xin cúm A/H5N1, có tên viết tắt là IVACFLU-H5N1. Điều đáng mừng là vắc xin này đã đáp ứng miễn dịch cao trên súc vật thí nghiệm. Từ thành công bước đầu nêu trên, IVAC đã gửi mẫu vắc xin cúm A/H5N1 dùng cho người đến Trung tâm Kiểm định quốc gia và các Phòng kiểm định đạt chuẩn của WHO để kiểm tra, đánh giá hiệu quả. Sau khi Bộ trưởng Bộ Y tế cho phép thử nghiệm lâm sàng vắc xin cúm A/H5N1 trên người giai đoạn 1 bằng nguồn tài trợ của Cơ quan phát triển tiên tiến về y sinh học (BARDA) thuộc Bộ Y tế và phúc lợi con người Hoa Kỳ, IVAC hợp tác với Viện Pasteur TP. Hồ Chí Minh thử nghiệm lâm sàng 75 người tình nguyện có độ tuổi từ 18 - 30 ở huyện Bến Lức (Long An) trong tháng 4-2014. Mỗi người được tiêm 2 mũi IVACFLU- A/H5N1. Sau khi tiêm không có phản ứng bất lợi nào và liều cao của IVACFLU-A/H5N1 đã được chứng minh có miễn dịch theo các phương pháp thử tiêu chuẩn.

Cắt vỏ trứng gà Novo White trong quy trình sản xuất vắc xin cúm A/H5N1, cúm A/H1N1/09

Sau vi rút cúm A/H5N1, một chủng vi rút mới cúm A/H1N1 xuất hiện vào năm 2009 khiến hơn 200.000 người trên thế giới tử vong. Bộ Y tế giao cho IVAC thực hiện đề tài “Ứng dụng quy trình nuôi cấy trên trứng gà có phôi để sản xuất vắc xin cúm A/H1N1/09”. Với sự hỗ trợ từ Tổ chức Y tế thế giới (WHO), BARDA và PATH, các nhà khoa học ở IVAC đã nỗ lực nghiên cứu, phối hợp với Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương tiến hành thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 2 vắc xin cúm A/H5N1 và giai đoạn 1 vắc xin cúm mùa tam giá bất hoạt phòng các chủng vi rút cúm A/H1N1, cúm A/H3N2 để sản xuất 5.000 liều vắc xin IVACFLU-S. Thạc sĩ Dương Hữu Thái - Phó Viện trưởng IVAC cho biết: “Kết quả thử nghiệm giai đoạn 1 cho thấy vắc xin cúm A/H1N1có tính an toàn và sinh miễn dịch tốt, nên IVAC đang tiếp tục nghiên cứu giai đoạn 2 và 3. Kết quả nghiên cứu nêu trên là tiền đề quan trọng để IVAC nhận được sự hỗ trợ tài chính, kỹ thuật từ WHO và nguồn tài trợ của BARDA về chuyển giao công nghệ, đầu tư nhà máy sản xuất vắc xin phòng đại dịch cúm.

2. Ít ai biết để thu được những quả trứng gà có phôi, những nhà khoa học ở IVAC đã phải khảo nghiệm giống gà Novo White. Đây là loại giống gà 1 ngày tuổi được nhập khẩu từ Pháp, đưa về nuôi khảo nghiệm tại Trại chăn nuôi Suối Dầu ở xã Suối Tân (huyện Cam Lâm) để tạo ra trứng gà sạch có phôi, làm nguyên liệu đầu vào cho dây chuyền sản xuất vắc xin cúm. Thạc sĩ Nguyễn Văn Minh - Trưởng Trại chăn nuôi Suối Dầu cho biết, gà Novo White được nuôi khép kín hoàn toàn và áp dụng quy trình phòng bệnh rất nghiêm ngặt theo khuyến cáo của bên cung cấp. Sau 35 tuần nuôi khảo nghiệm, tỷ lệ nuôi sống đạt 95,4% ở tuần thứ 18, trọng lượng trung bình mỗi con gà mái 1.260gam, tỷ lệ đẻ trứng đỉnh điểm ở tuần thứ 33 đạt 95,28%. Trên cơ sở đó, IVAC đã đề xuất đưa giống gà Novo White vào danh mục gà sạch có khả năng tạo ra trứng gà sạch có phôi, đồng thời đưa vào danh mục giống vật được phép chăn nuôi ttại Việt Nam.

Tiến sĩ Lê Văn Bé: Quy trình thử nghiệm, sản xuất vắc xin cúm A/H5N1, cúm A/H1N1 dùng cho người theo phương phá nuôi cấy trên trứng gà có phôi với nhiều ưu điểm nổi bật được WHO khuyến cáo áp dụng, chi phí thấp, giá thành rẻ.

Có nguyên liệu rồi, các nhà khoa học ở IVAC phải đối mặt với nhiều khó khăn vất vả và hiểm nguy trong cuộc chiến đấu thầm lặng chống dịch cúm A/H5N1, cúm A/H1N1. Phòng thí nghiệm là một Labo sinh học an toàn cấp II ở trụ sở IVAC luôn có tia cực tím. Trước khi vào Labo này, “nhóm H5N1” phải mặc 3 lớp quần áo lá, vũ trụ và giấy rồi đi qua luồng khí sạch để loại bỏ tất cả các hạt bụi. Mặc dù chủng vi rút được dùng để sản xuất vắc xin cúm A/H5N1, cúm A/H1N1 đã được khống chế độc lực bằng việc phân lập từ bệnh phẩm, không còn nguy hiểm như chủng của dịch cúm, nhưng vấn đề an toàn vẫn được quan tâm hàng đầu vì nếu để chủng vi rút H5N1, H1N1 phát tán, có cơ hội phục hồi và kết hợp với một chủng vi rút hoang dại thì hậu quả khó lường. “Quy trình nghiên cứu và thử nghiệm luôn được khép kín và giám sát rất chặt chẽ”, Tiến sĩ Lê Văn Bé cho biết.

Điểm lại hành trình sản xuất vắc xin cúm dành cho người từ trứng gà có phôi khi mùa xuân Đinh Dậu đang về mang theo nhiều dự cảm mới với những động lực mới, để những nhà khoa học ở IVAC khẳng định mình trên chặng đường phía trước bằng nhiều đề tài nghiên cứu mới, góp phần tích cực trong hoạt động an sinh xã hội.

Phan Thế Hữu Toàn