Con sông Cái (Nha Trang) bắt nguồn từ dãy Trường Sơn, vượt nhiều ghềnh thác đổ xuống đồng bằng qua các huyện Khánh Vĩnh, Diên Khánh, TP. Nha Trang. Trên hành trình về Biển Đông, con sông rẽ thành hai nhánh: một theo nhánh chính đổ về cửa lớn (khu vực Tháp Bà, Xóm Bóng); ....
Con sông Cái (Nha Trang) bắt nguồn từ dãy Trường Sơn, vượt nhiều ghềnh thác đổ xuống đồng bằng qua các huyện Khánh Vĩnh, Diên Khánh, TP. Nha Trang. Trên hành trình về Biển Đông, con sông rẽ thành hai nhánh: một theo nhánh chính đổ về cửa lớn (khu vực Tháp Bà, Xóm Bóng); một vòng theo hướng Đông Nam, qua nhiều đồng ruộng, qua làng Trường Đông và đổ về Cửa Bé, hình thành nên tên gọi một làng chài nhỏ nằm dưới chân núi Chụt.
Làm cá buổi chiều. |
Từ trung tâm TP. Nha Trang có hai cách đi xuống Cửa Bé. Một là đi đường Võ Thị Sáu, tận cùng con đường là Cửa Bé. Hai là đi đường biển Trần Phú, về phía nam, đến khu cáp treo, rẽ phải theo con đường vòng qua núi xuống Cửa Bé. Ngày xưa chỉ là con đường mòn nhỏ qua núi cho dân đi làm rẫy, kiếm củi. Giờ đây, đường mở rộng, láng nhựa, thuận tiện đi lại hai khu vực Cửa Bé và Cầu Đá.
Những người già ở Cửa Bé kể chuyện, hồi xưa, làng rất ít người, cả làng chỉ có một cái giếng ở đồi cát trên cao, chỗ trụ sở UBND phường bây giờ. Làng ban đầu nằm sát chân núi, rồi tiến dần ra biển. Phải gánh cát về lấp biển, phía bến cá là bên bồi, dân đông dần, người nhiều bao nhiêu, cát lấp biển bấy nhiêu. Ngư dân các nơi Nam, Ngãi, Bình, Phú tấp đến, thấy nơi đây làm ăn dễ, ở lại định cư. Sắc phong của vua Tự Đức năm 1862 còn lưu giữ trong đình làng đánh dấu một xóm chài nhỏ có tên là làng Trường Đông (thuộc phường Vĩnh Trường), phía bên Cầu Đá là làng Trường Tây.
Nghề chính của dân Cửa Bé là cá và mắm. Mắm Cửa Bé ngon có tiếng ở Khánh Hòa. Ngày xưa cá nhiều. Cả túi cá theo dòng hải lưu đi từ Phú Quốc đến Thanh Hóa, mùa gió đông bắc, cá tấp vô vịnh. Khu vực này biển ấm nhờ có Hòn Tre che khuất, cá vô ở cả tuần, cả tháng. Trời động vẫn có cá. Biển Nha Trang là vùng cát, con cá làm mắm mùi thơm ngót và thanh. Đến Cửa Bé vào buổi sáng sẽ thấy được cảnh cá mới đánh bắt về tươi xanh ở Chòm Mành, khoảng 9 giờ có cá lưới hai về (Chòm Lưới) và khoảng 15 giờ là cá giã cào (Chòm Giã). Mua cá ở các bến cá này rất rẻ. Hay cảnh làm chả cá ngay trên bến…
Một điểm đặc biệt của Cửa Bé là trên con đường xương sống (một bên là núi, một bên là biển) hơn 500m mà bao nhiêu là hàng ăn… vặt, bán từ sáng sớm cho đến khuya. Nơi đây hội tụ gần như tất cả những món ăn bình dân nhưng đặc trưng cho ẩm thực Nha Trang nói riêng, Khánh Hòa nói chung như: bún cá, bánh canh, bánh căn, nem nướng, bánh bèo, bánh hỏi, bún bò, phở, hải sản (đặc biệt là ốc chấm mắm me)… Ở đây có kiểu nấu, cách ăn hơi khác một chút so với các địa phương khác trong tỉnh. Ví dụ như món bánh căn có thêm xoong nước nấu mẳn mà không phải nấu với các loại cá thông thường dành cho món này như: cá thu ngừ, bò, chù chấm…, mà là nấu mẳn với cá cơm. Khách sẽ lấy làm lạ nhưng bởi đây là làng chài xưa nay, họ biết cách chế biến cá nào hợp với món nào nên làm nên sự khác biệt thú vị. Nhìn xoong nước mắm đỏ au hay tô mỡ hành vừa có hành lại có hẹ xắt nhuyễn, chưa ăn đã thấy ngon. Một điều nữa là họ có món bánh bèo không phải ăn với nước mắm thông thường mà với nước tương được chế biến từ thịt heo băm nhuyễn, cốm giã nhuyễn, gia vị mắm, đường, ớt, tỏi… cũng khá lạ miệng và ngon, cách ăn này giống ở Bình Định, Quảng Ngãi. Một ví dụ nữa là món lòng non, da heo nướng với cách ướp gia vị thông thường nhưng ngon khác biệt. Hay như món bánh xèo, bởi lợi thế ở Cửa Bé là hải sản nên một cái bánh xèo nhỏ thôi nhưng đầy đủ thịt ba chỉ, tôm, mực tươi, hành giá…
Những mùi những vị ấy, dù quen thuộc hay mới gặp lần đầu, cũng đủ để cho người ta đi xa thấy nhớ, hay chẳng cần đủ nhớ cũng tìm về…
KIM DUY
