Mạng xã hội và báo chí

Nguyên tắc cổ điển của báo chí ai thông tin nhanh hơn, người đó thắng đang bị thử thách. Sự phát triển với tốc độ chóng mặt của mạng xã hội hiện nay, không chỉ báo in mà ngay cả báo mạng cũng khó cạnh tranh thông tin. Bởi một tin, ảnh, hay một clip… ai cũng có thể tung lên mạng ở mọi nơi, mọi lúc cho cộng đồng ồn ào tiếp nhận, chia sẻ và lan truyền tức khắc.

Hiện nay, không còn ai mơ hồ để không nhận thấy sự nhanh nhạy, tương tác không gì sánh nổi của mạng xã hội. Cộng đồng mạng, những con người thật ẩn sau bàn phím có mặt ở mọi nơi, mọi lúc, vừa liên kết với nhau bằng mối quan hệ vừa lỏng lẻo, vừa chặt chẽ trong không gian ảo nhưng rất thực. Thông tin tức thời mọi ngóc ngách của cuộc sống. Có thể thấy điều này qua một vài ví dụ:

Một người phụ nữ sang trọng thản nhiên bẻ một cành anh đào bên hồ trên Đà Lạt để tạo dáng chụp hình, lại còn hoạnh họe khó nghe khi người dân can ngăn, lập tức clip được đưa lên mạng. Và chỉ ít phút sau, cộng đồng mạng đã chỉ rõ tên, chức vụ, địa chỉ... của người phụ nữ kèm những bình phẩm đầy “gạch đá”.

Một hóa đơn tính tiền ăn của một nhà hàng có giá cao bất thường được đưa lên mạng, lập tức sự chia sẻ và tạo dư luận khiến các cơ quan địa phương ngay lập tức phải vào cuộc kiểm tra, làm rõ. Còn nhớ năm ngoái, hàng bánh căn hải sản nổi tiếng trên đường Tô Hiến Thành, Nha Trang bị vạ lây vì khách ăn không biết giá cả ở đây hồi giờ là như vậy, đưa lên mạng than bị chém, áp lực dư luận khiến các cơ quan chức năng của Nha Trang đến kiểm tra và… phạt người bán vì những lý do hoàn toàn khác chuyện than vãn về giá (!)

Một vụ tai nạn giao thông vừa xảy ra, có khi người qua đường còn đang lo hối hả sơ cứu người bị nạn, đã có người lặng lẽ dùng điện thoại quay lại, thậm chí còn sử dụng tính năng live stream (hay streaming) phát trực tiếp lên mạng cho mọi người cùng chứng kiến.

Báo Khánh Hòa online lập một fanpage, lượng truy cập tăng vọt. Đáng nói là qua những tin nhắn trên fanpage của Báo, có rất nhiều trường hợp thương tâm trong xã hội đã được giới thiệu cho Hộp thư từ thiện Báo Khánh Hòa. Báo đã xác minh, sau đó có bài kêu gọi xã hội chung tay giúp đỡ, xoa dịu phần nào nỗi đau cho những mảnh đời bất hạnh. Mối quan hệ hữu cơ đã nảy sinh, hình thành.

Những ví dụ trên để thấy sự nhanh nhạy, tức thời và ảnh hưởng to lớn của mạng xã hội trong cuộc sống hiện nay. Và thực tế cho thấy, hiện nay đã hình thành mối quan hệ khá chặt chẽ giữa mạng xã hội và báo chính thống (cả báo in và báo điện tử). Bắt đầu là sự phát hiện vấn đề của mạng xã hội, khi sự việc được cư dân mạng lan truyền, chia sẻ, bình luận… các báo đã chớp lấy đề tài, thẩm định thông tin và phát triển đề tài thành một chủ đề, một bài báo. Một cái bắt tay tự nhiên.

Fanpage của Báo Khánh Hòa online được bạn đọc rất ủng hộ.

Cần sự tỉnh táo

Ở góc độ báo chí, có thể thấy sự bắt tay giữa mạng xã hội và báo chí là cái bắt tay tự nhiên, tất yếu. Báo chí với chức năng thông tin, nhưng đội ngũ phóng viên, cộng tác viên có hạn, làm sao có thể có mặt ở mọi nơi, mọi lúc. Trong khi đó, số lượng người tham gia mạng xã hội là cực lớn (số liệu đến tháng 5-2017, riêng facebook có khoảng 1,86 tỷ người tham gia, riêng Việt Nam có khoảng 1/3 dân số tham gia). Việc tận dụng thông tin trên mạng xã hội để phát triển thành đề tài là tất yếu đối với báo chí hiện nay.

Có một điều chắc chắn là, những thông tin trên mạng xã hội có tạo áp lực đến đâu, nhưng nếu như báo chí chính thống không vào cuộc, thông tin đó cũng chỉ ồn ào trong cộng đồng mạng mà ít có sự phản hồi. Trở lại ví dụ trên, khi mạng xã hội lan truyền clip về người phụ nữ sang trọng đã bẻ hoa anh đào, những cư dân mạng nhanh chóng xác định danh tính, đơn vị công tác của người phụ nữ… báo chính thống ngay lập tức phát triển đề tài. Với chức năng của mình, báo chí đã trực tiếp phỏng vấn người trong cuộc, phỏng vấn người có trách nhiệm của cơ quan chủ quản… và kết thúc thì như mọi người đã rõ. Hoặc khi trên mạng lan truyền những thông tin về ngôi biệt thự xa hoa của quan chức, việc bổ nhiệm cán bộ bất thường… báo chí lên tiếng và thường là cơ quan chức năng vào cuộc, kiểm tra làm rõ để trả lời cho công luận.

Tuy nhiên, cũng xét theo góc độ báo chí, có thể thấy sự bắt tay giữa mạng xã hội và báo chí tiềm ẩn rất nhiều rủi ro nếu không tỉnh táo, không có sự thẩm định thông tin một cách kỹ lưỡng.

Một thực tế là hiện nay xuất hiện một đội ngũ “nhà báo” không cần đi thực tế. Những người này chỉ ngồi văn phòng mát rượi, chăm chú lướt mạng để khai thác thông tin từ mạng xã hội, từ các trang báo khác, rồi cắt dán, chế biến thành bài viết của mình mà thiếu sự thẩm định thông tin. Có vậy mới xảy ra chuyện có anh chàng mê chơi mô hình ô tô, mua mấy xe đồ chơi, tỷ mẩn dán biển số của một tỉnh miền Tây rồi để dưới gầm giường, chụp hình tung lên mạng. Và đã có “nhà báo” sập hố khi bê nguyên hình này rồi kèm một bài phê phán với những bình luận nổ trời…

* * *

Tìm kiếm thông tin từ mạng xã hội, thẩm định thông tin, thực hiện quy trình tác nghiệp, khai thác sâu hơn các thông tin liên quan để phát triển thành một tác phẩm báo chí đang là một thực tế, một xu hướng làm báo hiện nay. Vấn đề là thông tin trên mạng là thông tin của cá nhân, thấy sao nói vậy hoặc theo một ý đồ có chủ định trước. Còn khi đã được báo chí phát triển thành đề tài của mình, thông tin đó được trình bày đầy đủ dưới nhãn quan của người làm báo, là tiếng nói của cơ quan báo, phải chịu mọi trách nhiệm về thông tin này.

Không một cơ quan báo chí nào có thể đứng ngoài xu thế này. Chính vì thế mà những người làm báo bên cạnh sự nhạy bén sàng lọc thông tin, còn phải rèn cho mình kỹ năng thẩm định, xử lý thông tin nhanh nhạy. Tòa soạn phải tổ chức chăm chút các fanpage của mình, tăng thêm tính tương tác với bạn đọc để tiếp nhận thông tin từ bạn đọc.

Khi đã là một xu thế, vấn đề chỉ là cách làm, cách phát huy sao cho hiệu quả mà thôi.

Trần Duy