Hội chơi bài chòi: Từ quê lên phố

Hội chơi bài chòi là một sinh hoạt văn hóa gắn bó với các làng quê Nam Trung Bộ. Thế nhưng, khi Trung tâm Văn hóa tỉnh Khánh Hòa khôi phục, tổ chức ở công viên bờ biển đường Trần Phú, hội bài chòi đã thu hút đông đảo người dân và du khách, trở thành một điểm vui chơi, giải trí đầy chất văn hóa.

Hô hát và biểu diễn bài chòi từ lâu đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của người dân khu vực Nam Trung Bộ nói chung, Khánh Hòa nói riêng. Tuy nhiên, trải qua sự thăng trầm của lịch sử, bài chòi đã dần mai một trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân xứ Trầm Hương. Năm 2013, để chuẩn bị Festival Biển 2013, Trung tâm Văn hóa tỉnh đã mời các nghệ nhân ở Bình Định vào hướng dẫn khôi phục các hội bài chòi dân gian. Hội bài chòi đã thu hút rất đông du khách và người dân địa phương đến chơi, thưởng thức các làn điệu bài chòi. Tiếp đó, bài chòi được tổ chức trong những ngày Tết Giáp Ngọ 2014 và Ất Mùi 2015. Nhận thấy sức hút của bài chòi, từ đầu năm 2015 đến nay, với sự cộng tác của nhóm nghệ nhân Nguyễn Thanh Dũng (ở huyện Diên Khánh), Trung tâm Văn hóa tỉnh tiếp tục tổ chức biểu diễn vào tối thứ Bảy, Chủ nhật hàng tuần để phục vụ người dân.

Hội chơi bài chòi đã tạo nên một điểm sinh hoạt văn hóa thú vị cho TP. Nha Trang

Tuy không phải là dịp lễ, Tết, nhưng những ngày cuối tuần, các hội bài chòi bên bờ biển Nha Trang vẫn thu hút rất đông người chơi, người xem. Điều đáng nói, loại hình sinh hoạt văn hóa mang tính thôn quê này khi được tổ chức ở công viên bờ biển lại không bị “chỏi”. Bước đầu, việc hô hát bài chòi được thực hiện một cách bài bản, không làm mất đi tính “dân dã” vốn có của loại hình nghệ thuật này. Cùng với tiếng trống và tiếng nhạc rộn rã, những câu hát mượt mà khi anh hiệu và chị hiệu (hai người hát chính) cất lên đã được khán giả tán thưởng: Trống kia đã đỗ. Cờ đỏ đã phất xong. Hiệu giữ bài tì đó nghe. Gió xuân phảng phất nhành tre, mời bà con cô bác lắng nghe bài chòi... Tiếp đó, anh hiệu xốc ống bài, rút ra một con bài và hát các câu thai như: Đi đâu cọ xiểng đi hài/Cử nhơn không đậu, tú tài cũng không (thằng Trò); hay như: Ai làm hạ thượng bất thông/Bàng quang bể thúng sớm trông tối ngày (thằng Bí)... Chòi nào trúng tên con bài thì gõ mõ để anh hiệu mang con bài đến; trúng ba con bài là chòi đó “tới”, xổ một hồi mõ dài. Khi đó, anh hiệu cầm lá cờ nhỏ, bưng khay rượu tới trao phần thưởng cho người trúng. Để giúp vui cho cuộc chơi, khi có người thắng cuộc, ban nhạc cổ truyền sẽ hòa tấu nhạc khi có chòi “tới”; giữa những ván bài, nghệ nhân bài chòi còn hát những đoạn bài chòi trích trong các tuồng như: Lâm Sanh - Xuân Nương; Thoại Khanh - Châu Tuấn... Anh Nguyễn Thanh Dũng - đại diện nhóm nghệ nhân cho biết, các nghệ nhân biểu diễn bài chòi ở đây rất tự hào vì mình đang trực tiếp đem những lời ca tiếng hát của quê hương để giới thiệu với du khách trong và ngoài nước, giới thiệu một loại hình văn hóa dân gian nhiều ý nghĩa.

Hiện nay, bài chòi ở công viên bờ biển đường Trần Phú đã trở thành điểm hẹn cho những người yêu thích loại hình này. Nhiều gia đình đã trở thành người chơi quen thuộc của hội chơi bài chòi. Bởi tính hấp dẫn về văn hóa và khá đơn giản trong cách chơi, nên một số du khách nước ngoài cũng đã thử vận may với bài chòi. Chị Kathy Griffin - du khách người Mỹ cho biết, những làn điệu bài chòi và trò chơi bài chòi được tổ chức biểu diễn ở ngay giữa phố biển là một điều rất thú vị. Với một sân khấu mở, những du khách như chị đều có thể tham gia trò chơi bài chòi, nó tạo cảm giác như du khách “chạm” được tới văn hóa địa phương.

Ông Nguyễn Phương Đông - Giám đốc Trung tâm Văn hóa tỉnh cho biết: “Hội bài chòi ở Nha Trang được thực hiện theo đúng nguyên bản hội bài chòi xưa; chỉ có quân bài chòi là được cải tiến, từ chỗ chỉ bằng hai ngón tay, nay được làm lớn hơn để du khách có thể nhìn được tên, hoa văn trên từng quân bài. Bước đầu, việc phục dựng hội bài chòi đã thành công, góp thêm một nét văn hóa truyền thống để phục vụ du lịch...”.

Được biết, hiện nay, một số địa phương như: Diên Khánh, Ninh Hòa... cũng đang đặt vấn đề phục dựng các hội chơi bài chòi để phục vụ người dân đến nghe, tham gia trò chơi dân gian độc đáo này. Mới đây, UBND tỉnh đã phê duyệt Kế hoạch bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể Nghệ thuật Bài chòi dân gian Việt Nam trên địa bàn tỉnh. Theo kế hoạch này, những năm tới, Khánh Hòa sẽ đưa bài chòi vào chương trình liên hoan nghệ thuật quần chúng của tỉnh, tiến đến xây dựng liên hoan nghệ thuật bài chòi dân gian 2 năm/lần. Đồng thời, giai đoạn 2016 - 2020, ngành Giáo dục sẽ đưa nghệ thuật bài chòi dân gian vào giảng dạy trong trường học. Việc phục hồi các hội chơi bài chòi sẽ góp phần bảo tồn nghệ thuật bài chòi dân gian.

XUÂN THÀNH