Như chưa hề có cuộc chia ly màu đỏ…

Ra đời đã nửa thế kỷ, bài thơ "Cuộc chia ly màu đỏ" của nhà thơ chiến sĩ - liệt sĩ Nguyễn Mỹ vẫn còn giữ được sức hấp dẫn của nó và được đánh giá là một trong những vần thơ hay của thời kỳ kháng chiến chống Mỹ.

Ra đời đã nửa thế kỷ, bài thơ “Cuộc chia ly màu đỏ” của nhà thơ chiến sĩ - liệt sĩ Nguyễn Mỹ vẫn còn giữ được sức hấp dẫn của nó và được đánh giá là một trong những vần thơ hay của thời kỳ kháng chiến chống Mỹ.

Cách đây khoảng 23 năm, trong một chuyến thâm nhập về sự kiện phát hiện đàn đá Phú Yên trên quê hương nhà thơ chiến sĩ - liệt sĩ Nguyễn Mỹ thuộc vùng duyên hải miền Trung, tôi có dịp ghé thăm ngôi nhà thi sĩ chào đời và lớn lên thời niên thiếu.

Vẫn trên nền cũ nhưng nhà đã được xây dựng mới sau chiến tranh, duy chỉ có cây khế hàng trăm tuổi đứng đó và cái giếng đá gia đình luôn tiết ra mạch nguồn mát lành theo năm tháng vẫn như xưa. Bên cạnh di ảnh nhà thơ, người anh rể, giờ chăm lo ngôi nhà tổ phụ của nhà thơ Nguyễn Mỹ và nhạc sĩ Nhật Lai (anh ruột của Nguyễn Mỹ) cho biết, hồi nhỏ Nguyễn Mỹ học rất giỏi và tài hoa, mầm thơ phú bắt đầu xuất hiện khi vừa học hết cấp 2.

Nguyễn Mỹ sinh năm 1935 tại làng quê Trung Lương, xã An Nghiệp, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên. 16 tuổi, ông tình nguyện vào bộ đội tham gia kháng chiến chống Pháp. 3 năm sau, ông được lệnh tập kết ra Bắc, đóng quân ở Nghệ An. Từ năm 1957, Nguyễn Mỹ đã có thơ đăng trên tạp chí Văn nghệ Quân đội. Cuối năm 1959, ông theo học lớp báo chí của Trường Bộ Văn hóa, sau đó về làm công tác biên tập ở Nhà xuất bản Phổ Thông rồi theo học Đại học Văn. Năm 1968, ông xung phong vào Nam chiến đấu chống Mỹ, công tác ở Tiểu ban Tuyên truyền thuộc Ban Tuyên huấn Khu V, đồng thời là phóng viên chiến trường báo Cờ giải phóng miền Trung Trung bộ. Ông ngã xuống ở tuổi 36, trong một trận càn lớn của địch vào khu sản xuất Nước Ta bên bờ sông ĐăkTa thuộc huyện Trà My, tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng vào ngày 16-5-1971.

Các tác phẩm đã xuất bản của Nguyễn Mỹ gồm: Trận Quán Cau (bút ký, năm 1954); Sắc cầu vồng (thơ, in chung với nhà thơ Nguyễn Trọng Định, 1980); Thơ Nguyễn Mỹ (1993). Trong đó, bài thơ tạo ấn tượng mạnh mẽ nhất của ông có lẽ là Cuộc chia ly màu đỏ. Bài thơ này lần đầu ra mắt bạn đọc trên tuần báo Văn Nghệ vào năm 1964 và đã làm độc giả xôn xao, ngạc nhiên thích thú trước vẻ đẹp mới lạ của áng thơ.
Nhiều người cho rằng, Cuộc chia ly màu đỏ được chú ý do nó ra đời đúng thời điểm. Bởi thời gian này, miền Bắc trở thành hậu phương lớn và đang ra sức chi viện cho miền Nam. Nguyễn Mỹ đã nắm bắt được không khí của thời cuộc và cho thơ lên tiếng đúng lúc. Chúng ta đã từng có những áng văn chương lớn nói về những cuộc chia ly làm nao lòng nhiều thế hệ người đọc Việt Nam. Chinh phụ ngâm của Đoàn Thị Điểm hay những tác giả như Thâm Tâm, Nguyễn Bính, Tố Hữu, Chế Lan Viên... cũng có thơ nói đến chia ly, tiễn biệt. Thế nhưng, cuộc chia ly của Nguyễn Mỹ vẫn là biểu tượng đẹp và khó quên nhất gắn liền với hiện thực thời đại chống Mỹ, cứu nước. Lại có người cho rằng, bài thơ độc đáo là do sắc màu rực rỡ của nó. Viết về một cuộc chia ly bịn rịn, lưu luyến giữa chồng với vợ nhưng Nguyễn Mỹ đã chọn màu đỏ tươi, chói sáng thay vì màu “xanh ngắt” trong Chinh phụ ngâm, thay cho màu tím “biền biệt” trong Màu tím hoa sim của Hữu Loan. Mới lạ trong thơ Nguyễn Mỹ là ở chỗ đấy. Đi qua cuộc chiến tranh kéo dài với rất nhiều cuộc tiễn đưa và những giọt nước mắt, Cuộc chia ly màu đỏ cùng một số bài thơ khác của Nguyễn Mỹ vẫn còn giữ được sức hấp dẫn của nó và được đánh giá là một trong những vần thơ hay của thời kỳ kháng chiến. Điều ấy khiến thi sĩ - chiến sĩ Nguyễn Mỹ xứng đáng được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Văn học nghệ thuật toàn quốc.

Đọc lại thơ Nguyễn Mỹ, nhà thơ - nhà phê bình văn học Vũ Quần Phương nhận xét: Thi sĩ đã lập trình đường bay riêng của thơ mình một cách độc đáo, rất có ý nghĩa đối với sự cách tân cả thi đàn; nhưng viên đạn của quân xâm lược đã làm sã cánh khi thơ Nguyễn Mỹ vừa chạm đường bay.

Cuộc chia ly màu đỏ ra đời đã nửa thế kỷ và gần 44 năm ngày nhà thơ - liệt sĩ Nguyễn Mỹ đi vào cõi vĩnh hằng. Nhưng, bài thơ vẫn mãi đi cùng năm tháng cùng với lý tưởng cao đẹp của người chiến sĩ Quân đội nhân dân Việt Nam tỏa sáng khi ra trận: Khi Tổ quốc cần, họ biết sống xa nhau!

Nguyễn Tường Văn

Bài thơ: Cuộc chia ly màu đỏ

Đó là cuộc chia ly chói ngời sắc đỏ

Tươi như cánh nhạn lai hồng

Trưa một ngày sắp ngả sang đông

Thu, bỗng nắng vàng lên rực rỡ.

Tôi nhìn thấy một cô áo đỏ

Tiễn đưa chồng trong nắng vườn hoa

Chồng của cô sắp sửa đi xa

Cùng đi với nhiều đồng chí nữa

Chiếc áo đỏ rực như than lửa

Cháy không nguôi trước cảnh chia ly

Vườn cây xanh và chiếc nón trắng kia

Không giấu nổi tình yêu cô rực cháy

Không che được nước mắt cô đã chảy

Những giọt long lanh, nóng bỏng, sáng ngời

Chảy trên bình minh đang hé giữa làn môi

Và rạng đông đang hừng trên nét mặt

Một rạng đông với màu hồng ngọc

Cây si xanh gọi họ đến ngồi

Trong bóng rợp của mình, nói tới ngày mai...

Ngày mai sẽ là ngày sum họp

Đã tỏa sáng những tâm hồn cao đẹp!

Nắng vẫn còn ngời trên những lá si

Và người chồng ấy đã ra đi..

.
Cả vườn hoa đã ngập tràn nắng xế

Những cánh hoa đỏ vẫn còn rung nhè nhẹ

Gió nói, tôi nghe những tiếng thì thào

“Khi Tổ quốc cần họ biết sống xa nhau...”

Nhưng tôi biết cái màu đỏ ấy

Cái màu đỏ như cái màu đỏ ấy

Sẽ là bông hoa chuối đỏ tươi

Trên đỉnh dốc cao vẫy gọi đoàn người

Sẽ là ánh lửa hồng trên bếp

Một làng xa giữa đêm gió rét...

Nghĩa là màu đỏ ấy theo đi

Như không hề có cuộc chia ly...