Tại hội nghị khảo cổ học toàn quốc lần thứ 48 diễn ra tại Hà Nội mới đây, Phó Giáo sư - Tiến sĩ Tống Trung Tín (Viện trưởng Viện Khảo cổ học Việt Nam) một lần nữa gióng lên hồi chuông về quy hoạch khảo cổ.
Tại hội nghị khảo cổ học toàn quốc lần thứ 48 diễn ra tại Hà Nội mới đây, Phó Giáo sư - Tiến sĩ Tống Trung Tín (Viện trưởng Viện Khảo cổ học Việt Nam) một lần nữa gióng lên hồi chuông về quy hoạch khảo cổ. Ông cho biết, 2 năm trước có nhắc tới việc Khánh Hòa sắp trở thành địa phương đầu tiên trong cả nước hoàn thành bản quy hoạch khảo cổ, nhưng đến nay quy hoạch ấy vẫn chưa được cấp có thẩm quyền phê duyệt.
Tiên phong xây dựng quy hoạch khảo cổ
Năm 2009, Luật Di sản văn hóa (sửa đổi bổ sung) có thêm quy định các địa phương có trách nhiệm xây dựng quy hoạch khảo cổ (có thể hiểu như bản đồ đánh dấu các điểm khảo cổ và phương án bảo tồn, phát huy giá trị). Tháng 5-2010, UBND tỉnh đã đồng ý cấp 740 triệu đồng cho Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch - VH-TT-DL (chủ đầu tư) làm Dự án Quy hoạch khảo cổ tỉnh, Bảo tàng tỉnh là đơn vị trực tiếp thực hiện. Thực hiện kế hoạch trên, Bảo tàng tỉnh đã phối hợp với Viện Khảo cổ học đi điền dã, thu thập thông tin, tư liệu để lập quy hoạch khảo cổ của tỉnh. Ông Nguyễn Tâm, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh cho biết: “Qua điều tra, toàn tỉnh có 59 địa điểm có di chỉ khảo cổ và có dấu hiệu di chỉ khảo cổ, trong đó có di chỉ còn nguyên, nhưng cũng có điểm đã bị tác động bởi con người nên chỉ còn là phế tích. Khi xây dựng đề án quy hoạch, ngoài việc đánh dấu các điểm khảo cổ, chúng tôi đã đề xuất cụ thể phương án bảo vệ, phát huy giá trị di chỉ, ngoài ra còn có kế hoạch sơ bộ cho từng năm một...”. Tại hội nghị khảo cổ học năm 2011, Phó Giáo sư - Tiến sĩ Tống Trung vui mừng báo tin: “Khánh Hòa sẽ là địa phương đầu tiên trong cả nước hoàn thành quy hoạch khảo cổ”. Nhiều địa phương trong cả nước cũng đã liên hệ, trao đổi kinh nghiệm với Khánh Hòa về làm quy hoạch khảo cổ.
 |
| Một số hiện vật được khai quật từ di chỉ khảo cổ Vĩnh Yên (Vạn Thạnh, Vạn Ninh). |
Đầu năm 2013, UBND tỉnh trình đề án Quy hoạch khảo cổ Khánh Hòa giai đoạn 2013 -2020 để xin ý kiến của Bộ VH-TT-DL. Sau khi nghiên cứu, Bộ VH-TT-DL đã cơ bản thống nhất với nội dung đề án, tuy nhiên Bộ yêu cầu cần bổ sung một số vấn đề về cơ sở pháp lý, phương án bảo vệ và phát huy giá trị di tích... Ngay sau đó, UBND tỉnh đã có văn bản yêu cầu Bảo tàng tỉnh bổ sung những nội dung còn thiếu theo ý kiến của Bộ VH-TT-DL. Tuy nhiên, vì nhiều vướng mắc chủ quan và khách quan nên đến nay đề án quy họach khảo cổ đang bị “treo”.
Đâu là vướng mắc?
Ông Trương Đăng Tuyến - Giám đốc Sở VH-TT-DL cho biết, ngành cũng rất sốt ruột với vấn đề quy hoạch khảo cổ nhưng vì những khó khăn khách quan, chủ quan nên chưa thể bổ sung, hoàn thiện đề án như ý kiến của Bộ. Cụ thể, ở phần cơ sở pháp lý của dự án, Bộ VH-TT-DL yêu cầu bổ sung quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh và quy hoạch phát triển của ngành VH-TT-DL, nhưng hiện nay quy hoạch phát triển của ngành chưa được phê duyệt nên phải chờ. Về phương án bảo vệ và phát huy giá trị di tích, Bộ VH-TT-DL yêu cầu rất cao, khó có thể thực hiện được trong thời gian ngắn. Ông Nguyễn Tâm chia sẻ: “Bộ yêu cầu phải tiến hành cắm mốc, giải tỏa vi phạm ở các di tích, di chỉ đã biết; tiếp tục thăm dò, khai quật khảo cổ để có thêm tư liệu phục vụ nghiên cứu, trưng bày cũng như tiến đến lập hồ sơ xếp hạng di tích khảo cổ... Đây là yêu cầu khá cứng nhắc, bởi rất nhiều di chỉ khảo cổ nằm trong vườn nhà dân, không thể muốn là có thể cắm mốc; việc khai quật các di chỉ khảo cổ cũng phải cân nhắc bởi kinh phí rất lớn, trước mắt chỉ nên làm những điểm thực sự cần thiết”. Ngoài ra, hai bên cũng chưa thống nhất về cách ứng xử với di chỉ khảo cổ Hòa Diêm (Cam Thịnh Đông, Cam Ranh); tỉnh đề nghị xây dựng nhà trưng bày tại chỗ để phục vụ nghiên cứu, tham quan du lịch, trong khi Bộ lại khuyến cáo phải cân nhắc bởi theo quy định, hiện vật khai quật được phải được trưng bày ở bảo tàng.
 |
Mặt khác, khi làm đề án, các nhà nghiên cứu đã lấy kết quả khảo sát khảo cổ học Trường Sa năm 1994 để xây dựng quy hoạch. Bộ VH-TT-DL đã yêu cầu tiếp tục nghiên cứu khảo sát, thăm dò khảo cổ học ở Trường Sa để có phương án bảo vệ và phát huy giá trị di tích biển, đảo. Yêu cầu của Bộ đã đặt nhóm thực hiện đề án vào thế khó bởi việc tổ chức điều tra, thám sát khảo cổ ở Trường Sa cần có kinh phí lớn, thủ tục pháp lý rất phức tạp... Theo ông Tâm, mới đây, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam có công văn đề nghị phối hợp với tỉnh để thực hiện chương trình Nghiên cứu, xuất bản và trưng bày các di tích, di vật khảo cổ học tại quần đảo Trường Sa. Nhóm lập quy hoạch khảo cổ dự định sẽ kết hợp chương trình này để có thể điều tra khảo cổ tại Trường Sa nhằm giảm bớt kinh phí.
| Theo thống kê của Viện Khảo cổ, 80, 90% di tích liên quan tới thời đại kim khí trên toàn quốc đã bị xóa sổ hoàn toàn vì không được quy hoạch bảo vệ. Trong đó, có những di tích quan trọng như khu di chỉ khảo cổ Phùng Nguyên, tỉnh Phú Thọ, Đông Sơn, Thanh Hóa hay mộ táng Thủy Nguyên, TP. Hải Phòng. |
Việc Khánh Hòa đi tiên phong trong cả nước về lập quy hoạch khảo cổ đã chứng tỏ lãnh đạo tỉnh rất quan tâm đến việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, hướng đến sự phát triển hài hòa, bền vững. Những năm qua, tuy quy hoạch khảo cổ của tỉnh chưa được phê duyệt, nhưng tỉnh vẫn tuân thủ đúng Luật Di sản văn hóa, các dự án kinh tế - xã hội trùng vào khu vực có di tích, có dấu hiệu di tích thì đều phải tổ chức điều tra thám sát, khai quật khảo cổ trước khi tiến hành. Đơn cử, dự án tái định cư Vĩnh Yên (phục vụ Cảng trung chuyển Vân Phong), UBND tỉnh đã chi hơn 2 tỷ đồng để khai quật toàn bộ di chỉ khảo cổ Vĩnh Yên (gần 10.000m2); dự án sân golf Cam Ranh (Cam Hòa, Cam Lâm), tỉnh cũng yêu cầu chủ đầu tư lập dự án khai quật di chỉ Văn Tứ Đông với kinh phí 3 tỷ đồng. Hiện nay, Bảo tàng tỉnh và TP. Cam Ranh đang làm việc với chủ đầu tư Dự án nhà máy đóng tàu Oshima về việc điều tra thám sát về khảo cổ học trên phần đất của dự án...
Có thể nói, việc đề án quy hoạch khảo cổ của Khánh Hòa chậm hơn dự kiến là điều đáng tiếc. Tuy nhiên, trong việc xây dựng quy hoạch khảo cổ, sự thận trọng là cần thiết bởi nó ảnh hưởng lớn đến việc phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Quy hoạch khảo cổ chỉ là nền tảng, điều quan trọng vẫn là thái độ ứng xử với các di sản văn hóa...
XUÂN THÀNH
