Văn hóa làng biển cần được bảo tồn

Những ngôi nhà xây bằng san hô ép vữa; các lễ hội cúng đình, cúng ông rộn ràng với điệu chèo, hát bá trạo… là dấu ấn còn sót lại của làng chài Ninh Thủy. Tuy nhiên, theo thời gian và sự phát triển nhanh chóng của đời sống đô thị, những dấu ấn đó đang dần bị phai mờ…

Nghi lễ hát chèo trong lễ hội cầu ngư ở làng Ninh Thủy.

Dấu ấn làng biển phai mờ

Ngân, Bá, Thủy, Mỹ là cách gọi quen thuộc của người dân khi nói về thôn Ngân Hà, Bá Hà, Thủy Đầm, Mỹ Lương - những thôn phía Đông Nam xã Ninh Diêm cũ, bây giờ thuộc phường Ninh Thủy. Đây là những làng biển lâu đời, tập trung ngư dân vùng ngoài vào lập nghiệp từ xa xưa. Trong đó làng chài Bá Hà nằm gần trung tâm phường Ninh Thủy là nơi có lối sinh hoạt và đời sống văn hóa làng biển đậm nét hơn các thôn khác.

Ở làng chài Ninh Thủy chỉ còn lại một số ngôi nhà có kiến trúc xưa.

Nhắc đến thôn Bá Hà, người ta nghĩ ngay đến đình làng, lăng ông với lễ hội cầu ngư và những kiến trúc nhà xưa. Tuy nhiên, thôn Bá Hà ngày nay đã có nhiều đổi khác. Dạo quanh tổ dân phố (TDP) Bá Hà 1 và Bá Hà 2, chúng tôi thấy nhiều ngôi nhà mới được xây dựng khang trang, bề thế theo kiểu nhà Thái, nhà Tây. Ông Trần Minh Mẫn, 84 tuổi, một ngư dân lớn tuổi ở TPD Bá Hà 1 cho biết: “Trước đây, những ngôi nhà ven biển xây bằng san hô ép vữa. Nhà được xây thấp để tránh gió bão, phía trước nhà phải có cổng, cửa ra vào xây theo hình vòm cuốn. Do đặc thù của nghề biển, đàn ông, trai tráng trong làng đi biển hết, ở nhà còn lại phụ nữ và trẻ em. Vì vậy, nhà thường xây san sát nhau, đường đi nhỏ hẹp, quanh co để dễ dàng hỗ trợ lẫn nhau. Bây giờ, đời sống kinh tế phát triển, nhà cửa xây mới, to đẹp hơn nhưng không còn giữ được kiến trúc ngày xưa nữa”. Hiện nay, ở TDP Bá Hà 1, Bá Hà 2, Ngân Hà chỉ còn lại một số nhà vẫn giữ được nét kiến trúc xưa. Tuy nhiên, theo thời gian, gió cát bào mòn lớp vữa, những bức tường, cổng nhà phơi trần ra những mảng san hô xếp lớp. Giữa khu làng mới, những ngôi nhà còn giữ lại dấu tích san hô nằm lọt thỏm, chênh vênh. “Ngôi nhà này có từ thời ông cố, cũng đã gần 100 năm. Nhà xây bằng đá san hô, lợp ngói âm dương. Tuy nhiên, nhà xưa đã bị bào mòn, đổ nát nhiều nên gia đình tôi đang có ý định phá bỏ để xây nhà mới”, chị Bùi Thị Liên, chủ nhân của ngôi nhà xưa nằm bên cạnh đình làng Bá Hà 1 bày tỏ. Có lẽ, hiện nay, nét văn hóa làng biển nổi bật nhất vẫn được lưu giữ khá nguyên vẹn ở làng chài Ninh Thủy là tục lệ cúng đình, thờ ông Nam Hải và lễ hội cầu ngư. Những bài hát chèo, hát bá trạo, âm công vẫn được người dân lưu truyền theo hình thức cha truyền con nối và thể hiện vào các kỳ lễ hội.

Cần được bảo tồn và phát huy

Với nhịp sống đô thị như hiện nay, những ngôi nhà với nét kiến trúc xưa bị thay thế bởi các kiểu kiến trúc mới, đó là sự phát triển tất yếu. Tuy nhiên, những giá trị về văn hóa làng biển như: thờ ông Nam Hải, cúng đình, tổ chức lễ hội cầu ngư vẫn giữ vai trò quan trọng trong tâm linh của ngư dân làng chài Ninh Thủy nói riêng và ngư dân miền Trung nói chung. Trong đó, lễ hội cầu ngư là một sinh hoạt văn hóa - tín ngưỡng - tâm linh mang tính cộng đồng rất đặc sắc. Thông qua lễ hội, những giá trị nhân văn mang nét đẹp về thuần phong mỹ tục được duy trì, các loại hình diễn xướng dân gian, nghệ thuật sân khấu truyền thống có điều kiện được bảo tồn và phát huy, tinh thần gắn kết cộng đồng được củng cố. Vì vậy, vấn đề đặt ra là cần phải bảo tồn những giá trị văn hóa đó như thế nào khi người dân Ninh Thủy bao đời nay chỉ biết lưu truyền bằng miệng, theo kiểu cha truyền con nối.

Ông Nguyễn Thanh Hưng - Phó Trưởng phòng Văn hóa Thông tin thị xã Ninh Hòa cho biết: “Ngành Văn hóa thị xã luôn xác định nhiệm vụ bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, trong đó có văn hóa làng biển. Thời gian qua, Trung tâm Văn hóa thể thao thị xã đã tiến hành công trình nghiên cứu và khôi phục lễ hội cầu ngư của làng chài Ninh Thủy. Sau khi công trình hoàn thành, chúng tôi sẽ tổ chức trưng bày, trình diễn tại nhà truyền thống của Trung tâm”. Công trình nghiên cứu của Trung tâm Văn hóa thể thao thị xã Ninh Hòa tập trung đi sâu vào nghiên cứu, sưu tầm và tìm hiểu nguồn gốc hình thành của đình làng, lăng ông của làng Ninh Thủy. Bên cạnh đó, nhóm nghiên cứu cũng chú trọng cách thức tổ chức lễ hội cầu ngư với các nghi thức như: rước bài vị linh hồn, hát chèo, hát bá trạo, hát âm công, tế lễ... Đây sẽ là cơ sở góp phần bảo tồn và phát huy những nét văn hóa làng biển ở Ninh Thủy một cách khoa học, bài bản hơn.

HOÀNG DUNG