Hàng thủ 3 người, lợi và hại

World Cup 2014 vừa qua đã cho thấy một xu hướng chiến thuật mới được sử dụng, đó là việc dùng bộ ba trung vệ ở dưới thay vì chiến thuật bốn hậu vệ thường thấy. Tiêu biểu cho lối chơi đó chính là đội tuyển Hà Lan của huấn luyện viên Van Gaal, và ông cũng đã đem chiến thuật đó áp dụng đối với câu lạc bộ Manchester United...

Thực ra chiến thuật phòng ngự với hàng thủ 3 người cũng không phải là chiến thuật gì mới, nó đã được áp dụng từ sớm tại giải vô địch Italia, dùng để khắc chế đội hình với hai trung phong với 2 trung vệ “dập” và 1 trung vệ “thòng”. Từ chiến thuật này, đất nước Italia đã sản sinh rất nhiều trung vệ suất sắc như Baresi, Nesta, Cannavaro…

Nhưng dần theo chiến thuật thay đổi, các đội bóng đã không còn đá với sơ đồ hai tiền đạo nữa, mà là sử dụng một trung phong cắm cùng với hoặc một tiền đạo lùi hoặc hai tiền vệ cánh lên tham gia tấn công cùng một hộ công. Với chiến thuật đó, số lượng hàng công sẽ biến hóa liên tục, không chỉ còn là 2 tiền đạo cố định. Việc chỉ giữ một tiền đạo cắm làm cho hàng hậu vệ 3 người trở nên “thừa thãi”, trong khi đó đối với bóng đá hiện đại, việc tranh chấp khu vực giữa sân mới là nhiệm vụ quan trọng nhất, quyết định thành bại của một trận đấu. Kể từ đó, hàng phòng thủ 3 người dần không được sử dụng nữa, thay vào đó là sự xuất hiện với vai trò ngày càng quan trọng hơn của tiền vệ trụ.

Điều này cũng không có nghĩa chiến thuật với hàng phòng ngự sẽ biến mất trên bản đồ bóng đá thế giới, mà theo tư duy chiến thuật thay đổi, nó cũng đã thay đổi, biến thể để phù hợp với thời cuộc hơn. Mà chiến thuật của huấn luyện viên Van Gaal là một trong những biến thể đó. Trọng tâm của chiến thuật này là bộ 3 trung vệ sẽ hoạt động như 4 hậu vệ, mục đích giải phóng cho 2 hậu vệ cánh dâng cao hỗ trợ hàng tiền vệ, kể từ đó hàng tiền vệ có thể chỉ cần sử dụng hai tiền vệ trong đó có một tiền vệ trụ, đôn một tiền vệ lên làm hộ công cho hai tiền đạo; hoặc cũng có thể dùng một tiền vệ cánh tham gia tấn công cùng với một tiền vệ hộ công và một tiền đạo cắm. Chiến thuật này dễ dàng bị hở cánh khi hai hậu vệ cánh dâng cao tham gia tấn công không kịp quay về, nên nó đòi hỏi rất cao đối với 3 trung vệ và tiền vệ trụ.

Huấn luyện viên Van Gaal vẫn đang “loay hoay” trong việc áp dụng sơ đồ hàng phòng thủ 3 người đối với Manchester United.

Một biến thể nữa của nó hiện nay khá nhiều đội bóng lớn sử dụng, đó là sự co giãn giữa hàng hậu vệ 3 người, 4 người và 5 người. Khi tấn công, 2 hậu vệ cánh vẫn sẽ dâng cao hỗ trợ tấn công, khi bóng được đẩy lệch về một cánh, một hậu vệ cánh dâng lên áp sát đối phương, hậu vệ cánh còn lại sẽ lui xuống tạo nên hàng phòng thủ bốn người giúp cho việc chống hở cánh và tạt biên tốt hơn. Phương án này tuy sẽ không gây áp lực ở khu vực trung tâm lớn, nhưng khá mềm dẻo và an toàn, tránh được vấn đề hở biên, thậm chí ở một số đội bóng, để tạo ra áp lực lớn hơn ở khu vực trung tâm, một trung vệ sẽ được đẩy lên cao hơn, thủ môn sẽ được chỉ đạo chủ động chơi dâng cao như là một trung vệ “ảo” thứ 3.

Nếu là đội bóng thiên về phòng ngự, việc đưa 2 hậu vệ cánh đá thấp hơn sẽ tạo thành một hàng phòng thủ 5 người, cùng với hàng tiền vệ 4 người ở trên, việc xuyên phá một hàng phòng ngự dày đặc như vậy là một điều vô cùng khó khăn. Chiến thuật này vô cùng hữu hiệu khi đối phó với những đội bóng sử dụng lối chơi kỹ thuật ban bật nhỏ, cùng với sự dâng cao bất ngờ của hai hậu vệ cánh, các pha phản công sẽ được hỗ trợ rất tốt.

Dĩ nhiên mỗi chiến thuật đều có nhược điểm của nó, nhược điểm của chiến thuật hàng thủ 3 người này chính là hai biên, nếu các trung vệ hoạt động không tốt cùng với đối phương có những cầu thủ chạy biên với tốc độ cao, việc bị xuyên phá từ hai cánh vào trong là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Nhưng dù sao, đây cũng là một lối chơi hay với nhiều cách bố trí biến đổi đội hình linh hoạt, có thể nhanh chóng chuyển đổi qua lại giữa hình thái phòng thủ và hình thái tấn công. Do đó, việc sử dụng nó mạnh hay yếu, tốt hay xấu còn phải phụ thuộc vào chiến thuật và con người, nó góp phần làm đặc sắc hơn, đa dạng hơn cho chiến thuật bóng đá.

Duy Duy