Giữ gìn văn hóa dân gian - “Hành trình” đầy khó khăn

Với sự tồn tại nhiều nền văn hóa (Chăm, Raglai, Kinh…), Khánh Hòa là vùng đất mang đậm màu sắc văn hóa dân gian (VHDG). Vấn đề cấp thiết được đặt ra là làm thế nào để giữ gìn, phát huy những giá trị VH đó trong cuộc sống hôm nay và mai sau. Tuy nhiên, với nguồn “nhân lực” ít ỏi, cùng nhiều yếu tố khách quan khác đang làm cho việc sưu tầm, nghiên cứu và phổ biến VHDG trở thành một “hành trình” đầy khó khăn.

Một số công trình nghiên cứu văn hóa dân gian Khánh Hòa.

“Từ nhiều năm nay, vấn đề sưu tầm, nghiên cứu và phổ biến VHDG trên địa bàn tỉnh hầu như được “giao khoán” cho các hội viên (HV) ở Chi hội Văn nghệ dân gian (VNDG) thuộc Hội Văn học - Nghệ thuật tỉnh. Việc phối hợp với các cơ quan chức năng có diễn ra nhưng rất ít. Các HV hoạt động chủ yếu bằng niềm đam mê của cá nhân với vốn VHDG của cha ông để lại. Tuy vậy, với thái độ làm việc nghiêm túc, các HV trong Chi hội đã hoàn thành được nhiều công trình có chất lượng khoa học và giá trị thực tiễn” - ông Nguyễn Viết Trung - Chi hội trưởng Chi hội VNDG cho biết.

Hiện tại, Chi hội VNDG có 17 người, trong đó có 8 người là HV Hội VNDG Việt Nam. Đội ngũ như thế quả thực rất mỏng so với hiện thực của những giá trị VHDG trên địa bàn tỉnh. Số lượng đã ít, nhưng không phải người nào cũng chuyên tâm vào công tác sưu tầm, nghiên cứu VHDG. “Phần lớn HV đều đang công tác trong các ngành VH, giáo dục nên khoảng thời gian họ có thể dành cho việc sưu tầm, nghiên cứu VHDG rất hạn chế. Bởi lẽ, trước khi thỏa niềm đam mê cá nhân, họ phải hoàn thành tốt công việc ở nơi công tác; số ít còn lại có thời gian để nghiên cứu, sưu tầm thì tuổi đã cao, sức đã yếu. Đây thực sự là một vấn đề nan giải đối với công tác sưu tầm, nghiên cứu VHDG của tỉnh” - ông Trung cho biết thêm.

Một vấn đề được nhắc tới nhiều mỗi khi đề cập đến việc sưu tầm, nghiên cứu VHDG chính là sự mai một các giá trị VH truyền thống. Theo thời gian, các sinh hoạt VHDG truyền thống ngày càng thưa dần trong đời sống của người dân. Có những loại hình VHDG chỉ còn được lưu giữ bởi các nghệ nhân. Thế nhưng, số lượng nghệ nhân cũng ngày một ít đi, trong khi lớp người kế tục không có. Anh Mấu Quốc Tiến - HV Chi hội VNDG chia sẻ: “Để hoàn thành xong tập sách “Các làn điệu dân ca Raglai”, tôi đã phải mất hàng năm trời đến nhà các già làng, người già ở khắp huyện Khánh Sơn để nghe các cụ hát, diễn xướng rồi thu âm lại. Tuy vất vả nhưng vẫn còn tìm được, nếu để đến bây giờ mới thực hiện chắc công việc sẽ khó hơn nhiều”.

Mặc dù gặp nhiều khó khăn, những người sưu tầm, nghiên cứu văn hóa dân gian như anh Nguyễn Viết Trung vẫn tâm huyết với công việc của mình.

Việc sưu tầm, nghiên cứu VHDG đã khó, việc phổ biến, chuyển tải nó trong cuộc sống lại càng khó hơn. Hình thức phổ biến được thực hiện nhiều nhất đó là in sách, nhưng ngay cả ở hình thức này thì mức độ lan tỏa của nó cũng rất hạn chế. Bởi sách được in chủ yếu do nguồn kinh phí tài trợ nên số lượng và phạm vi phát hành không rộng. Thậm chí, có rất nhiều tác giả bỏ công sức để sưu tầm, nghiên cứu VHDG suốt một thời gian dài nhưng lại không có điều kiện để in thành sách. Trong 5 năm (2004 - 2009), mới chỉ có 9 công trình, tác phẩm được in thành sách; trong khi đó, danh mục các sách đã được hoàn thành nhưng chưa xuất bản lên đến con số 26. Thời gian gần đây, sự phối hợp giữa Chi hội VNDG với các cơ quan chức năng trong việc phổ biến VHDG đã bắt đầu hình thành. Nhưng sự phối hợp này cũng chưa thực sự “mặn nồng”, quanh quẩn cũng chỉ trong việc dàn dựng, tái hiện một số nghi lễ, nghi thức truyền thống chứ chưa thực sự đi vào chiều sâu…

Thêm một cái khó đối với công tác sưu tầm, nghiên cứu và phổ biến VHDG chính là kinh phí để thực hiện. Anh Mấu Quốc Tiến tâm sự: “Có lần, tôi phải cởi áo của mình đang mặc để “trả công” cho một cụ già đã ngồi hát dân ca cho tôi thu âm. Còn việc bỏ tiền túi để trả cho các nghệ nhân là chuyện bình thường đối với người sưu tầm VHDG”. Từ lâu nay, những người đi sưu tầm, nghiên cứu VHDG đều phải tự mình trả các chi phí cho thời gian thực hiện công việc đó. Trong những năm gần đây, quỹ tài trợ sáng tạo VNDG Việt Nam đã hỗ trợ được phần nào kinh phí để các nhà nghiên cứu, sưu tầm thực hiện công việc của mình. Ngoài ra, giải thưởng văn học nghệ thuật hàng năm của tỉnh và Trung ương cũng là nguồn động viên đối với công việc nghiên cứu, sưu tầm. Tuy nhiên, nó cũng chỉ mang tính khích lệ để nhà sưu tầm, nghiên cứu VHDG có “vốn” chứ chưa thể đảm bảo cho cuộc sống của họ, và hoạt động sưu tầm, nghiên cứu VHDG vẫn chỉ là nghề “tay trái”.

NHÂN TÂM