“Bữa cơm chiều trong Dinh Độc Lập” Ký ức về một thời khắc lịch sử

Ngày đại thắng 30-4-1975 - ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước còn âm vang mãi đến hôm nay. Những bức ảnh lịch sử, những thước phim nóng hổi, những bài ca hào hùng, những trang ký sử chiến tranh còn vương mùi khói đạn… Bài thơ “Bữa cơm chiều trong Dinh Độc Lập” của nhà thơ Hữu Thỉnh là một trong những ký ức về thời khắc lịch sử ấy.

Dinh Độc Lập

Nhà thơ Hữu Thỉnh - người lính trực tiếp cầm súng với tư cách là phóng viên mặt trận đã có mặt tại Dinh Độc Lập, và anh ghi lại “Bữa cơm chiều trong Dinh Độc Lập” thật độc đáo và cảm động trong giây phút thiêng liêng ấy. Góc độ của nhà thơ như một ống kính thu nhỏ đến từng chi tiết, nhưng góc mở của tâm hồn thì nới rộng vô biên. Bài thơ viết thật giản dị, có sự phát hiện tinh tế khi anh nhận ra “hàng cây so đũa cùng ta đó”. Nhà thơ đã có tâm trạng thảng thốt: Trời còn đầy ắp hoa và pháo/Nhìn nhau chưa vội nở vung ra. Giữa chói lọi sắc hoa chiến thắng với bữa cơm dã chiến nấu bằng bếp điện, nhà thơ đã nhận ra “rau muống xanh như hái tự ao nhà”. Chỉ một câu thơ ngắn đã “đọc” được phía sâu thẳm của tâm hồn người lính thi sĩ. Cái gạch nối giữa chiến trường và hậu phương được rút ngắn lại. Đó cũng là nét đặc trưng thuần Việt của anh lính Cụ Hồ. Giữa bốn bề chiến trận, chỉ mấy phác họa nhanh, nhà thơ đã dựng dậy được thần thái không khí cuộc chiến thật ác liệt: Tăng vẫn dàn theo hình chiến đấu/Xích còn vương đỏ đất Phan Rang và Độc lập theo tăng vào cổng chính - một tư thế đàng hoàng của người thắng trận. Lại nữa, ống kính tâm hồn của nhà thơ chiến sĩ này đã thu được một cận cảnh rất giá trị mà cũng thật hóm hỉnh bất ngờ: Vừa mới vào mâm, anh nuôi bận/Chia thêm Tổng - thống - Ngụy - đầu - hàng.

Bữa cơm chiều 30-4 tại Dinh Độc Lập thật đặc biệt, có đủ các thành phần từ anh lính bộ binh, thiết giáp đến phóng viên nhà báo và có cả kẻ bại trận là Tổng thống Ngụy. Bài thơ vừa có nét trầm tĩnh đằm sâu vừa đắm say bay bổng: Có gắp chi đâu, mải ngắm trời/Tự do xanh quá, mênh mông quá. “Tự do xanh quá” gợi lên cho ta cái khát khao sự sống tự do của vòm trời xanh, của sân cỏ xanh mải miết, của màu quân phục xanh. Nhà thơ Hữu Thỉnh không nén được niềm vui quá lớn, anh đã reo lên: Tự do xanh quá là sức xanh trỗi dậy từ tâm hồn người lính trẻ. Chỉ tiếng reo thôi đã cắt nghĩa được vì sao chúng ta chiến thắng mà không cần phải lý giải nhiều lời, tất cả đều được ghi lại bằng cảm giác ấn tượng của tâm hồn. Đó chính là chất thơ lung linh lan tỏa từ hiện thực khắc nghiệt của đời sống. Nếu không có cái thảng thốt ấy thì bài thơ giống như một ghi chép báo chí, giảm hẳn sức truyền cảm thuyết phục. Khổ cuối cùng là khúc vĩ thanh đến cao trào tưởng như không dứt ra được thì đột nhiên tứ thơ lắng đọng bằng câu kết khép lại thật tâm trạng “Bát canh ngày hẹn cũng mênh mông” - chan chứa thêm niềm đắm say nhân hậu trong ngày vui chiến thắng…

NGUYỄN NGỌC PHÚ

Bữa cơm chiều

trong Dinh Độc Lập

Cơm dã chiến nấu bằng bếp điện

Rau muống xanh như hái tự ao nhà

Trời còn đầy ắp hoa và pháo

Nhìn nhau chưa vội mở vung ra.

Màu xanh - sân cỏ xanh mải miết

Quây quần đồng đội đến vui chung

Hàng cây so đũa cùng ta đó

Ăn bữa cơm ở đích cuối cùng.

Khách thường: thương mấy anh nhà báo

Theo tăng băng dốc mấy mươi ngày

Sáng chiếm núi Bông, chiều Cửa Thuận

Vượt đèo Phước Tượng buổi chiều mây.

Tăng vẫn dàn theo hình chiến đấu

Xích còn vương đỏ đất Phan Rang

Vừa mới vào mâm, anh nuôi bận

Chia thêm Tổng - thống - Ngụy - đầu - hàng.

Kìa gắp đi anh, ai nấy giục

Có gắp chi đâu, mải ngắm trời

Tự do xanh quá, mênh mông quá

Vượt mấy ngàn bom mới tới nơi.

Bỏ lại đằng sau bao trận đánh

Kịp vào thành phố sáng tên Người

Độc lập theo tăng vào cổng chính

Cờ treo trên đỉnh nước non ơi!

Ta trẻ như cờ ta trẻ lắm

Ta reo trời đất cũng reo cùng

Ta no cười nói, say đôi mắt

Bát canh ngày hẹn cũng mênh mông.

1975

HỮU THỈNH

Nhà thơ Hữu Thỉnh (sinh năm 1942) tên thật là Nguyễn Hữu Thỉnh, hiện là Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam.

Hữu Thỉnh là một nhà thơ sớm khẳng định được mình qua các giải thưởng văn học. Đầu tiên phải kể đến là giải ba cuộc thi thơ báo Văn nghệ 1973 với bài Mùa Xuân đi đón, tiếp đó là giải A cuộc thi thơ 1975 - 1976 bằng tác phẩm Chuyến đò đêm giáp ranh và trường ca Sức bền của đất. Năm 1994, ông được Bộ Quốc phòng tặng thưởng giải xuất sắc với tác phẩm Trường ca biển. Đặc biệt, ông là một trong những người được 2 lần trao giải thưởng chính thức của Hội Nhà văn Việt Nam với trường ca Đường tới thành phố (1980) và tập thơ Thư mùa Đông (giải A năm 1995). Và cũng với tập thơ Thư mùa Đông, Hữu Thỉnh đã đoạt giải thơ ASEAN năm 1999.