Sức sống của một vở tuồng

Sau hơn 10 năm vắng bóng trên sàn diễn, Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh Khánh Hoà vừa phục dựng vở tuồng “Thanh gươm hát bội” để tham dự...

Đào tấn (NSƯT Kim Hùng đóng) giơ cao thượng phương bảo kiếm để xử tên Bồi Ba.

Sau hơn 10 năm vắng bóng trên sàn diễn, Nhà hát Nghệ thuật truyền thống (NTTT) tỉnh Khánh Hoà vừa phục dựng vở tuồng “Thanh gươm hát bội” để tham dự Liên hoan tuồng toàn quốc tại Bình Định. Khán giả thành phố biển lại được dịp thưởng thức một trong những vở diễn thành công nhất của Nhà hát NTTT tỉnh với sự diễn xuất tài năng của Nghệ sĩ Ưu tú (NSƯT) Kim Hùng trong vai vị quan thanh liêm, chính trực Đào Tấn.

Vở tuồng Thanh gươm hát bội được Đoàn Tuồng Phú Khánh dựng năm 1987, gây được tiếng vang lớn khi tham gia phục vụ hội thảo khoa học Đào Tấn tại Quy Nhơn - Bình Định. “Đêm diễn phục vụ tại rạp Quang Trung đã thành công lớn. Suốt 2 tiếng đồng hồ, vở diễn đã thu được 6 lần vỗ tay vang dậy…” (Mịch Quang - Kịch bản, hồi ký). Năm 1990, khi hội diễn sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc tổ chức tại Nha Trang, Nhà hát Tuồng Khánh Hòa đưa vở diễn Thanh gươm hát bội tham dự và đã rất thành công: vở diễn giành 4 Huy chương Vàng, 2 Huy chương Bạc (được xem là 1 trong 4 vở diễn xuất sắc nhất hội diễn). Mỗi khi có hội nghị, hội thảo toàn quốc tại Nha Trang, cố Chủ tịch UBND tỉnh Võ Hòa thường mời các đại biểu xem vở Thanh gươm hát bội, coi đó như là một đặc sản văn hóa của xứ Trầm Hương. Thành công là vậy, nhưng với sự ra đi của lớp diễn viên gạo cội, từ nhiều năm nay, vở tuồng Thanh gươm hát bội không còn được diễn ở sân khấu Nhà hát NTTT tỉnh. Chính vì vậy, khi chuẩn bị tham gia Liên hoan sân khấu tuồng toàn quốc tại Bình Định, lãnh đạo Nhà hát NTTT đã nghĩ ngay đến việc phục dựng vở tuồng này. Với sự giúp đỡ của Giáo sư Hoàng Chương (cũng là người dựng vở), ý tưởng đó đã khá thành công. Nhân dịp này, Trung tâm Nghiên cứu, bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc đã trao giải thưởng Đào Tấn cho Nhà hát NTTT tỉnh.

Thanh gươm hát bội là đài tưởng niệm về danh nhân Đào Tấn, người không chỉ được xem là hậu tổ nghề tuồng mà còn là vị quan thanh liêm, chính trực. Dưới triều vua Thành Thái, khi vừa nhậm chức Phủ doãn phủ Thừa Thiên, Đào Tấn đã dùng thượng phương bảo kiếm do vua ban để ra lệnh chém đầu tên Bồi Ba (tay sai lộng quyền của Tòa khâm sứ Pháp), bất chấp sức ép từ chính quyền bảo hộ Pháp. Trong đêm diễn, tiếng vỗ tay của khán giả vang lên không ngớt, đó là điều hiếm thấy trong thời buổi NTTT đang bị “mất giá”. Để có được thành công trên, trước hết phải kể đến công của nhà nghiên cứu, tác giả Mịch Quang. Kịch bản Thanh gươm hát bội được ông viết rất cao tay, có nhiều đất diễn cho diễn viên. Giáo sư Hoàng Chương (đạo diễn) đã thể hiện được ngón nghề của mình, ông khéo đưa vào vở diễn một số mảng miếng sinh động, hấp dẫn; hình ảnh sông nước, giọng hát, câu hò… đậm chất Huế. Nói đến thành công của vở diễn không thể không nói đến các diễn viên. Vai Đào Tấn do NSƯT Kim Hùng thể hiện đã giành được nhiều tình cảm của khán giả. 20 năm trước, khi còn là một diễn viên trẻ, Kim Hùng đã chinh phục khán giả bằng lối diễn xuất có thần, nhưng giọng hát vẫn còn đôi chỗ chưa thật sắc, bây giờ diễn xuất của anh “chín” hơn. Giáo sư Hoàng Chương nhận xét: “So với trước đây, diễn xuất của Kim Hùng chỉ hơn chứ không thua, già dặn hơn về nghệ thuật diễn xuất, hoàn thiện hơn về nghệ thuật hát. Kim Hùng là diễn viên xuất sắc nhất trong vở diễn này, anh xứng đáng là một NSƯT”. Bên cạnh Kim Hùng, sự thay thế của Như Yến cho nghệ sĩ Bạch Én trong vai vua Thành Thái cũng được đánh giá khá cao: giọng hát ngọt, cách diễn trẻ trung… Nguyễn Văn Mẫn vẫn giữ được phong độ khi vào vai phản diện sở trường. Với vai Bồi Ba, anh đã diễn nhiều lớp thể hiện chiều sâu của nhân vật (vừa ác ôn, vừa thâm hiểm), lại pha chất hài hước làm cho sân khấu sôi động hẳn. Giáo sư Hoàng Chương nhận định, tuồng Khánh Hòa đã không đứt mạch truyền thống, cái chính là phải có “đất” cho người nghệ sĩ thể hiện tài năng của mình.

Điểm mạnh, sự sâu sắc của Thanh gươm hát bội chính là giá trị tư tưởng. Vở diễn có đề tài lịch sử nhưng cũng nói được vấn đề hiện đại. Vừa nhậm chức Phủ doãn phủ Thừa Thiên, ngay lập tức Đào Tấn thực hiện một chuyến “thị sát” để tìm hiểu đời sống người dân, thấy được cuộc sống lầm than, bi thiết của dân, trực tiếp nghe kể tội ác của tên Bồi Ba. Sau khi nắm chắc tội trạng, chứng cớ cụ thể, Đào Tấn quyết định bắt tên Bồi Ba, xử tội hắn theo luật Nam triều. Vợ con Đào Tấn hết sức lo lắng, ra sức can ngăn nhưng ông quyết không thay lòng, bởi ông làm quan là để trị những kẻ hại dân. Cách hành xử của Đào Tấn, từ xưa đến nay đâu phải ai cũng làm được? Hay như vua Thành Thái, tuy là vị vua trẻ tuổi nhưng ông không sa vào ăn chơi mà biết lo cho sự an nguy của nước nhà, quan tâm đến đời sống của người dân nên đã cải trang “vi hành” để hiểu tâm tư, nguyện vọng của dân. Chính vì vậy, Thanh gươm hát bội không chỉ dừng lại ở việc ca ngợi danh nhân Đào Tấn, hơn thế còn là lời nhắc nhở những người cầm cân nảy mực trong xã hội phải dám làm, dám thực thi luật pháp, trừng trị cái ác để giữ cuộc sống yên bình cho người dân.

XUÂN THÀNH