Gặp khó bởi Quy định IUU

Hơn 9 tháng trôi qua, kể từ khi quy định về thiết lập hệ thống kiểm soát nhằm ngăn chặn các hoạt động đánh bắt thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) do Hội đồng Liên minh châu Âu đặt ra có hiệu lực, các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản ở Khánh Hòa đang gặp không ít khó khăn bởi tấm giấy thông hành mang tên IUU.

Hơn 9 tháng trôi qua, kể từ khi quy định về thiết lập hệ thống kiểm soát nhằm ngăn chặn các hoạt động đánh bắt thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) do Hội đồng Liên minh châu Âu đặt ra có hiệu lực, các doanh nghiệp (DN) xuất khẩu thủy sản (XKTS) ở Khánh Hòa đang gặp không ít khó khăn bởi tấm giấy thông hành mang tên IUU. Đến nay, các cơ quan quản lý, địa phương, ngư dân và DN vẫn chưa xây dựng được hệ thống giám sát, kiểm soát và chứng thực đáp ứng các điều kiện theo IUU.

Theo Quy định 1005/2008, ngày 29-9-2008 của Hội đồng Liên minh châu Âu - EU (có hiệu lực ngày 1-1-2010) về thiết lập hệ thống kiểm soát nhằm phòng ngừa, ngăn chặn và xóa bỏ hoạt động khai thác, đánh bắt thủy sản bất hợp pháp (illegal, unreported and unregulated fishing - IUU), mỗi lô hàng TS XK sang EU nhất thiết phải có bản cam kết của nhà máy chế biến về nguồn gốc sản phẩm, hoặc giấy chứng nhận khai thác trong trường hợp tổng sản lượng TS đánh bắt được chế biến thành sản phẩm trong một lô hàng XK, hoặc bản sao giấy chứng nhận khai thác trong trường hợp một phần sản lượng đánh bắt được chế biến thành sản phẩm XK. Các giấy tờ này phải được cơ quan có thẩm quyền nước nhập khẩu xét duyệt trước khi hàng về đến cửa khẩu của nước đó. Quy định IUU cũng nêu rõ, EU cấm nhập khẩu các sản phẩm thủy, hải sản có nguồn gốc khai thác đánh bắt bất hợp pháp. Trường hợp nước XK nhập nguyên liệu chế biến từ nước khác chỉ được chấp nhận khi có bản cam kết của nhà máy chế biến kèm giấy chứng nhận khai thác theo quy định, phải được chứng thực độ chính xác của thông tin bởi các cơ quan có thẩm quyền của nước khai thác.

Do tập quán, thói quen của ngư dân chưa được thay đổi, nhiều chủ tàu vẫn không ghi nhật ký khai thác.

Khánh Hòa hiện có hơn 10.100 tàu đánh bắt TS, sản lượng đánh bắt hàng năm đạt từ 65.000 đến 70.000 tấn. Đến hết tháng 8, tổng sản phẩm chế biến TS toàn tỉnh đạt 37.000 tấn, kim ngạch XKTS ước đạt 195 triệu USD, bằng 65% so với kế hoạch năm. Tuy nhiên, hiện nay, các DN tham gia XKTS ở Khánh Hòa đang gặp không ít khó khăn bởi tấm giấy thông hành mang tên IUU. Trên thực tế, Khánh Hòa chưa hình thành được đội tàu khai thác quy mô lớn. Hầu hết ngư dân ra khơi riêng lẻ nên không chỉ khó quản lý, mà việc thông tin tới ngư dân về áp dụng các quy định mới cũng rất khó khăn. Theo luật quốc tế, ngư dân có quyền khai thác đánh bắt trong phạm vi lãnh hải của mình, nhưng yêu cầu cụ thể hóa vùng khai thác, ngày khai thác là rất khó đối với ngư dân. Tuy nhiên, việc thay đổi phương thức hoạt động trong cộng đồng ngư dân là yếu tố quan trọng trong việc thực hiện các quy định của IUU.

Ông Đào Công Thiên - Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết: Sau khi có Quy định 1005/2008, ngày 29-9-2008 của Hội đồng Liên minh  châu Âu, ngành Nông nghiệp đã chỉ đạo Chi cục Khai thác và bảo vệ nguồn lợi thủy sản phối hợp các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương tổ chức nhiều lớp tập huấn triển khai, hướng dẫn ngư dân thực hiện Quyết định 3477/QĐ-BNN-KTBVNL của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (theo IUU). Trong đó, chú trọng hướng dẫn ngư dân ghi nhật ký khai thác TS và thực hiện nghiêm túc theo các quy định mới của IUU. Bên cạnh đó, các DN chế biến TS XK đã chủ động hướng dẫn các ghe tàu đánh bắt, các cơ sở thu mua nguyên liệu TS khai thác của đơn vị thực hiện theo các quy định mới. Tuy nhiên, do khai thác đơn lẻ, tập quán, thói quen của ngư dân vẫn chưa được thay đổi, nhiều chủ tàu vẫn không ghi nhật ký nên họ đã “làm khổ” DN trong việc hợp thức hóa hồ sơ để XK sang EU. Bởi theo quy định, hải sản không có nguồn gốc xuất xứ, các DN sẽ không được XK sang EU. Nếu không vào được thị trường này, bắt buộc các DN XKTS ở Khánh Hòa phải XK sang các thị trường châu Phi, châu Á với giá thấp hơn. Điều này dẫn đến giá mua nguyên liệu của các DN thấp, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của ngư dân. Trong tương lai, có thể nhiều thị trường khác sẽ áp dụng những quy định tương tự EU, đây là khó khăn, thách thức lớn đối với các DN XKTS trong thời gian tới.

Có thể nói, quy định IUU của EU là một rào cản kỹ thuật, nếu thực hiện không đúng và không nghiêm, chúng ta có nguy cơ mất thị trường số 1 này. Tuy nhiên, đây cũng là điều kiện để ngành TS nhìn lại mình, chấn chỉnh lại từ khâu khai thác đến chế biến và XK. Cụ thể là chấn chỉnh theo các quy định của Nhà nước, của DN chế biến TS XK; đặc biệt phải thay đổi tập quán sản xuất của ngư dân từ tự phát sang có quy định, tiến lên chuyên nghiệp thực sự.

ANH TUẤN