Để nghề nuôi ốc hương “lên hương”

Năm 1998, Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản III nghiên cứu thành công đề tài khoa học cấp Nhà nước “Sinh sản nhân tạo ốc hương giống”. Sau đó, phong trào nuôi ốc hương trong tỉnh bắt đầu phát triển mạnh, tập trung chủ yếu ở huyện Vạn Ninh, thị xã Cam Ranh và TP. Nha Trang. Ngoài nuôi tôm hùm lồng, nghề nuôi ốc hương được nhiều người dân chọn lựa vì thời gian nuôi ngắn, chi phí đầu tư thấp nhưng hiệu quả kinh tế cao. Tuy nhiên, do phát triển ồ ạt, nuôi không theo quy hoạch dẫn đến ô nhiễm môi trường và dịch bệnh, khiến nhiều vùng nuôi ốc hương trong tỉnh xảy ra tình trạng ốc chết hàng loạt.

Do hiệu quả kinh tế cao, con ốc hương được người nuôi trồng chọn là đối tượng nuôi chính.

Phong trào nuôi ốc hương ở Khánh Hòa manh nha từ năm 1998 - 2000 và phát triển rầm rộ từ năm 2005 - 2010. Trong đó, tập trung chủ yếu ở khu vực vịnh Vân Phong, đầm Nha Phu, vịnh Nha Trang, đầm Thủy Triều và vịnh Cam Ranh. Nhiều người nuôi trồng cho rằng, nghề nuôi ốc hương “sướng” hơn nhiều so với nghề nuôi tôm hùm lồng. Ốc hương có thể được nuôi lồng, nuôi đìa, nuôi đăng. Mỗi lồng nuôi có diện tích khoảng 25 - 30m2, thả 2,5 vạn con ốc giống. Chi phí làm lồng nuôi ốc hương chỉ cần chừng 1,5 - 2 triệu đồng, trong khi lồng nuôi tôm hùm phải đầu tư từ 3 - 4 triệu đồng. Thời gian nuôi ốc hương chỉ khoảng 4 tháng, nhanh thu lãi, sớm thu hồi vốn. Còn nuôi tôm hùm lồng phải mất 2 năm mới thu hoạch nhưng lãi không bằng nghề nuôi ốc hương. Theo tính toán của người nuôi ốc hương, nếu nuôi trót lọt thì tiền lãi thu được tương đương hoặc cao gấp đôi so với tiền vốn đầu tư; có hộ mỗi năm thu lãi từ vài chục đến hàng trăm triệu đồng. Hiện nay, ốc hương bán rất chạy trên thị trường. Ngoài tiêu thụ tại các nhà hàng, khách sạn trong nước, ốc hương còn được xuất khẩu sang Trung Quốc, Hồng Kông, Đài Loan…

Mật độ nuôi quá dày là một trong những nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường và xảy ra dịch bệnh.

Những năm gần đây, dịch bệnh xảy ra trên tôm sú, tôm thẻ, tôm hùm, vẹm xanh… đã khiến người nuôi trở nên dè dặt đối với các đối tượng này. Chính vì vậy, với xác suất xảy ra dịch bệnh thấp, ốc hương đang là đối tượng ưu tiên số một được người nuôi chọn lựa, chuyển đổi và trở thành đối tượng nuôi chính. Sau nhiều vụ nuôi có lãi, người nuôi trồng thủy sản trong tỉnh đổ xô vào nuôi ốc hương và số lồng nuôi đã tăng nhanh chóng mặt. Đến thời điểm này, số lồng nuôi ốc hương trong tỉnh đã lên đến trên 15.000 ô lồng. Không thể phủ nhận, những năm gần đây, hầu hết hộ gia đình nuôi ốc hương trong tỉnh đều thắng lớn, chỉ cần trúng vài vụ ốc hương là có trong tay hàng chục triệu đồng, thậm chí hàng trăm triệu đồng, nhiều gia đình đã thoát nghèo và giàu lên nhanh chóng. Chính vì thế, hầu hết diện tích mặt nước mặn ven biển đều được khai thác tối đa để nuôi ốc hương. Tuy nhiên, do nuôi trồng ồ ạt, không theo quy hoạch, tình trạng ô nhiễm môi trường và dịch bệnh đã khiến nhiều vùng nuôi ốc hương trong tỉnh đang nằm trong “báo động đỏ” về dịch bệnh. Trong đợt dịch bệnh mới đây nhất tại đầm Nha Phu, có trên 100 hộ nuôi ốc hương với 1.500 ô lồng lồng có ốc hương bị chết tới 97%, tổng thiệt hại ước khoảng trên 60 tỷ đồng. Điều này không đơn thuần là may rủi mà là lời cảnh báo về tính bền vững, sự suy thoái môi trường đối với đối tượng nuôi này.

Thực tế cho thấy, ảnh hưởng đến môi trường có nhiều nguyên nhân, nhưng trước hết là do ý thức cộng đồng trong nuôi trồng thủy sản của người dân chưa cao. Tình trạng nuôi trồng tự phát, chưa được hướng dẫn kỹ thuật, hầu hết vùng nuôi ốc hương đều có mật độ nuôi rất dày, vượt rất nhiều lần so với khuyến cáo của các ngành chức năng nên nguy cơ xảy ra dịch bệnh rất lớn. Mặt khác, hạn chế của các cơ quan chức năng trong việc kiểm dịch môi trường, chất lượng con giống, dẫn đến dịch bệnh tràn lan, không được ngăn chặn kịp thời. Bên cạnh đó, do chậm quy hoạch những vùng nuôi trồng thủy sản, tình trạng nuôi tràn lan, không kiểm soát nổi đã diễn ra ở nhiều nơi, làm phá hủy cân bằng sinh thái môi trường biển.

Hiện nay, phong trào nuôi ốc hương trong tỉnh phát triển mạnh, kéo theo đó là nhu cầu về con giống cũng rất lớn. Tuy nhiên, lượng con giống của Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản III không đáp ứng nổi nhu cầu, tình trạng khan hiếm giống và mua phải giống kém chất lượng cũng là một trong những nguyên nhân khiến người nuôi ốc hương thất bại. Do không nắm vững quy trình kỹ thuật, nhưng một số người vẫn tham gia sản xuất giống nên con giống sản xuất ra có số lượng ít và chất lượng không đảm bảo cho hoạt động nuôi thương phẩm. Bên cạnh đó, một số trại sản xuất giống tôm sú chuyển sang sản xuất ốc hương là không đảm bảo yếu tố kỹ thuật. Bởi công trình thiết kế cho tôm sú không phù hợp với đối tượng ốc hương như: thiếu hệ thống bể nuôi ốc bố mẹ, bể ương giống; hệ thống bể lắng lọc không đủ công suất đảm bảo nhu cầu thay nước cho ốc giống. Vì vậy, hiệu quả sản xuất thấp; ốc giống có chất lượng kém và thường mang một số dấu hiệu bệnh lý như ốc bị mòn vỏ, đỉnh vỏ bị trắng hoặc bị gãy, màu sắc nhợt nhạt, hoạt động kém. Bên cạnh những hạn chế về trình độ kỹ thuật, ý thức của một số người dân chưa cao cũng làm ảnh hưởng lớn đến quá trình phát triển của nghề nuôi ốc hương. Do mục đích lợi nhuận, vào thời điểm chính vụ thả nuôi thương phẩm, một số cơ sở bán giống cỡ nhỏ (cỡ giống nhỏ hơn 12.000 con/kg), không đảm bảo yêu cầu kỹ thuật cho nuôi thương phẩm.

Có thể nói, nghề nuôi ốc hương ở Khánh Hòa phát triển mạnh không chỉ có ý nghĩa về kinh tế mà còn có ý nghĩa trong đa dạng môi trường biển. Tuy nhiên, để nghề nuôi ốc hương phát triển bền vững, bên cạnh việc tổ chức tập huấn kỹ thuật nuôi, sản xuất giống ốc hương cho ngư dân, ngành Nông nghiệp cần có một quy hoạch tổng thể, thiết lập các vùng nuôi chuyên canh gắn với bảo vệ môi trường; đồng thời phối hợp với các ngành chức năng, doanh nghiệp kinh doanh mặt hàng thủy sản tìm hiểu thị trường và trực tiếp thu mua ốc hương xuất khẩu để ổn định giá cả cho người nuôi. Nếu làm tốt những vấn đề trên, tin rằng thời gian không xa, biển Khánh Hòa sẽ trở thành một vùng nuôi ốc hương có tính bền vững, đạt hiệu quả kinh tế cao.

VŨ CA