Giao đất lâm nghiệp và hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số tại chỗ ở miền núi trồng rừng thay thế nương rẫy là chủ trương, chính sách lớn của Đảng, Nhà nước nhằm làm chuyển biến căn bản công tác quản lý bảo vệ rừng, làm cho rừng thật sự có chủ.
Giao đất lâm nghiệp và hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số (XKTS) tại chỗ ở miền núi trồng rừng thay thế nương rẫy là chủ trương, chính sách lớn của Đảng, Nhà nước nhằm làm chuyển biến căn bản công tác quản lý bảo vệ rừng, làm cho rừng thật sự có chủ. Qua đó, tạo điều kiện cho người dân yên tâm quản lý, đầu tư phát triển rừng gắn với phát triển kinh tế - xã hội, góp phần thiết thực trong công tác xóa đói, giảm nghèo cho người dân miền núi, vùng cao. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện, các địa phương đã gặp nhiều khó khăn, vướng mắc bởi tập tục canh tác lâu đời của đồng bào DTTS khó có thể thay đổi một sớm, một chiều.
Bài 1: Chuyển đổi tập tục canh tác để bảo vệ rừng
 |
| Nhiều diện tích đất nương rẫy luân canh trong giai đoạn hoang hóa được thống kê là chưa sử dụng. |
Tại Khánh Hòa, đồng bào DTTS chủ yếu sinh sống 2 huyện miền núi Khánh Sơn, Khánh Vĩnh, đời sống kinh tế còn nhiều khó khăn, nguồn thu nhập thấp; hoạt động sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt hầu như gắn liền với rừng, chủ yếu dựa vào canh tác nương rẫy. Do phương thức canh tác lạc hậu theo lối quảng canh, du canh nên năng suất cây trồng đạt thấp, đất đai bị thoái hóa nhanh dẫn đến tình trạng thiếu đất canh tác. Đây cũng là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng phá rừng trái phép, đốt rừng làm nương rẫy để sản xuất lương thực đảm bảo nhu cầu bức thiết của cuộc sống. Những năm qua, UBND tỉnh đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm ưu tiên phát triển nông nghiệp, nông thôn ở khu vực miền núi, từng bước xóa đói giảm nghèo cho đồng bào DTTS đang gặp khó khăn ở vùng sâu, vùng xa, giúp đồng bào hòa nhập với sự phát triển chung của cộng đồng. Nhờ làm tốt công tác định canh định cư, đặc biệt là chương trình hỗ trợ nhà ở cho đồng bào DTTS, hỗ trợ giống cây trồng, phân bón, vật nuôi, khai hoang đồng ruộng, trồng lúa nước; chuyển đổi thay thế các loại cây trồng ngắn ngày sang cây trồng nguyên liệu, cây ăn quả lâu năm… nên kinh tế ở vùng đồng bào DTTS ngày càng phát triển, góp phần không nhỏ trong việc xóa đói giảm nghèo, ổn định đời sống cho bà con. Tuy nhiên, hiện vẫn còn một bộ phận không nhỏ người dân nhận thức chưa đầy đủ về tính hiệu quả của việc canh tác nương rẫy bền vững, ổn định nên tình trạng bán cây non, sang nhượng đất, phá rừng làm nương rẫy thường xuyên xảy ra.
Trên thực tế, các chính sách và thể chế về quản lý nương rẫy trên địa bàn tỉnh thời gian qua còn nhiều bất cập: chưa có quy định rõ ràng về cơ chế quản lý nương rẫy một cách hệ thống, toàn diện; các cơ quan quản lý có trách nhiệm liên quan chưa đồng nhất và thiếu một đầu mối phối hợp thực hiện. Bên cạnh đó, công tác khuyến nông, khuyến lâm chưa đạt hiệu quả cao; việc chuyển giao các tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ còn hạn chế, một số mô hình canh tác chuyển giao cho đồng bào DTTS không phù hợp với khả năng tài chính, truyền thống, nhận thức và trình độ của người dân. Mặt khác, chuyển giao kỹ thuật trồng cây sản xuất lương thực nhưng chưa thiết lập thị trường hay mạng lưới tiêu thụ sản phẩm nên sản phẩm làm ra không tiêu thụ được. Ngoài ra, việc phân định diện tích đất chưa sử dụng và đất trống đồi núi trọc quy hoạch cho mục đích đất lâm nghiệp chưa thống nhất; nhiều diện tích đất nương rẫy luân canh trong giai đoạn bỏ hóa được thống kê là chưa sử dụng, dẫn đến những vướng mắc trong công tác quản lý của các cơ quan Nhà nước, tình trạng tranh chấp đất đai vẫn thường xuyên xảy ra. Theo báo cáo của ngành Nông nghiệp, trên địa bàn tỉnh chưa có vùng quy hoạch sản xuất nương rẫy cố định, hầu hết diện tích đất đã được người dân sử dụng canh tác lâu dài chưa được các cấp chính quyền giao quyền sử dụng đất hợp pháp để họ yên tâm sản xuất. Bên cạnh đó, một số địa phương cấp xã chưa coi trọng việc chỉ đạo thực hiện công tác quản lý đất, quy định cụ thể việc phát đốt, hoạt động canh tác nương rẫy nên tình trạng phá, đốt rừng để lấy đất canh tác vẫn xảy ra khá phổ biến.
Hoạt động canh tác nương rẫy là tập quán canh tác truyền thống lâu đời của người dân. Hoạt động này đã góp phần tự cung, tự cấp lương thực cho cuộc sống của đại đa số đồng bào DTTS ở khu vực miền núi. Tuy nhiên, việc canh tác nương rẫy chỉ ổn định khi chưa có sức ép về dân số và sự cạnh tranh về diện tích sử dụng đất đai. Còn thực tế, diện tích đất hoang hóa, rừng tự nhiên trong tỉnh ngày một ít đi, sức ép dân số tăng nhanh dẫn đến tình trạng thiếu đất sản xuất ngày một lớn, diện tích đất canh tác của người dân ngày càng thu hẹp, phương thức canh tác nương rẫy trở nên lạc hậu và không bền vững. Thực trạng sản xuất nương rẫy trên địa bàn tỉnh thời gian qua cho thấy, việc canh tác nương rẫy của đồng bào DTTS chủ yếu theo hình thức tự phát, thiếu định hướng, nên diện tích bị xói mòn, thoái hóa tăng lên, năng suất cây trồng thấp và giảm dần, dẫn đến canh tác không bền vững. Tình trạng phát rừng làm nương rẫy gây suy giảm khả năng phòng hộ bảo vệ môi trường và là một trong những nguyên nhân lớn gây nên lũ lụt, sạt lở đất vào những tháng mùa mưa, gây cháy rừng vào những tháng mùa khô. Đây cũng là một trong những yếu tố hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững của các địa phương trong tỉnh.
Để phát huy thế mạnh của rừng, tiềm năng lao động ở địa phương nhằm bảo vệ tài nguyên rừng, UBND tỉnh đã phê duyệt đề án “Hỗ trợ người dân miền núi, vùng cao canh tác nông lâm nghiệp bền vững trên đất nương rẫy”. Theo đó, từ nay đến hết năm 2012, diện tích đất nương rẫy trên đất được quy hoạch cho mục đích lâm nghiệp chuyển sang trồng rừng khoảng 10.115ha, trong đó trồng rừng sản xuất 8.627ha, rừng phòng hộ 1.488ha. Hy vọng đề án này sẽ từng bước ổn định và cải thiện cuộc sống của đồng bào các dân tộc vùng sâu, vùng xa; bảo vệ tài nguyên rừng và góp phần thực hiện tốt công cuộc xóa đói giảm nghèo của Đảng và Nhà nước.
ANH TUẤN
