Công việc thật lắm công phu!

Thuở còn rất bé, tôi được nghe mẹ kể về sự tích viên ngọc trai. Khi lớn lên, tôi cũng đã nhiều lần nghe về kỹ thuật nuôi và cấy “hạt sạn” vào con trai để lấy ngọc...

Cấy ngọc.

Thuở còn rất bé, tôi được nghe mẹ kể về sự tích viên ngọc trai. Khi lớn lên, tôi cũng đã nhiều lần nghe về kỹ thuật nuôi và cấy “hạt sạn” vào con trai để lấy ngọc. Nhưng đến hôm nay, khi được chứng kiến tận mắt cái công vô cùng tinh xảo này tôi mới hiểu rằng để có thể làm ra những viên ngọc trai đẹp, có giá trị thật lắm công phu.

Lao vút trên vịnh Vân Phong bằng chiếc ca nô của Đồn Biên phòng 358 tại Đầm Môn, xã Vạn Thạnh, huyện Vạn Ninh, sau 20 phút, tôi đã có mặt tại Vũng Ké, lên một sà lan đồ sộ trông như một con tàu, là nơi làm việc giữa biển của Công ty Ngọc trai Sài Gòn (NTSG) 100% vốn nước ngoài. Ông Takahashi Masayuki, Giám đốc điều hành Công ty cho biết: Công ty NTSG là một công ty thành viên của Tổng Công ty Ngọc trai tại Nhật và thuộc tập đoàn sản xuất, kinh doanh trang sức đá quý Estelle Nhật Bản. Ngoài Công ty này tại Việt Nam, Tổng Công ty còn có những công ty ngọc trai khác tại Trung Quốc, Nhật…

Riêng Công ty NTSG có 3 cơ sở gồm 2 cơ sở nuôi trai và 1 cơ sở chuyên gia công “hạt sạn”. Tôi gọi là “hạt sạn” nhưng thực tế đó chính là hạt nhân được gia công hết sức công phu và đắt tiền từ một loại vỏ trai quý được nhập khẩu từ Mỹ. Các vỏ trai này được mài gọt thành những viên nhân tròn đủ loại kích cỡ để sau khi cấy vào con trai sẽ tạo ra những viên ngọc có đường kính từ 4mm - 9mm. Theo chỉ dẫn của ông quản lý Yamaguchi Chikara và một thông dịch viên tiếng Nhật, tôi được đi xem tất cả các khu nuôi và cấy trai của Công ty. Để có những con trai đủ lớn, đủ khỏe để cấy ngọc, sau khi mua con giống tại Hải Phòng (kích cỡ rất nhỏ, chỉ khoảng 0,25g/con, 4.000 con/kg), cơ sở 1 của Công ty (cũng tại Đầm Môn, vịnh Vân Phong) có nhiệm vụ nuôi ương cho đến khi con trai đạt đến 2 - 3g và được chuyển sang cơ sở 2. Tại đây, con trai sẽ được làm vệ sinh và đưa vào máy cân từng con. Tùy vào kích cỡ, nhiệt độ môi trường nước… chúng được cho vào các loại lồng tròn, lồng vuông hoặc lồng pa-nô để nuôi vỗ. Mỗi loại lồng đựng số lượng trai khác nhau từ 60 - 70 con/lồng. Quá trình nuôi ương và nuôi vỗ kéo dài hơn 1 năm. Trước khi đưa trai vào cấy ngọc khoảng 10 - 14 ngày nó sẽ được đưa sang một khu riêng để “gây tê”. Gọi là “gây tê” nhưng thực tế là quá trình đưa trai vào lồng ép để chịu đựng một thời kỳ “ép xác” bằng cách vớt chúng lên, cân phân loại rồi cho vào một loại lồng đặc biệt, hẹp và dẹp với mắt lưới dày và mật độ trai lớn để giảm lưu lượng nước vào lồng, khi ấy con trai sẽ yếu đi vì thiếu thức ăn. Chỉ khi con trai yếu đi nó mới không đủ sức đẩy “hạt sạn” ra ngoài và phải tiết ngọc bao phủ lấy viên sạn, tạo ra viên ngọc trai quý giá. Con trai sau khi được gây tê sẽ đưa vào phòng cấy. Bằng dụng cụ chuyên dụng, con trai được cho mở miệng với điều kiện phải mở đủ rộng để có thể cấy được ngọc nhưng không trật khớp hai mảnh vỏ trai làm trai chết. Sau đó, thợ cấy dùng loại dao cắt chuyên dụng phẫu thuật lớp màng mỏng trong thân trai và gắp “hạt sạn” bỏ vào đó. Không phải con trai nào sau khi “ép xác” hoặc phẫu thuật đều có thể cấy ngọc và việc cấy “hạt sạn” vào con trai nào là do thợ cấy quyết định. Ví như con trai sau khi “ép xác” bị chết, sau khi phẫu thuật bị phạm vào bộ phận khác của trai… thì nó có thể chết sau khi cấy và “hạt sạn” đắt giá cũng hỏng theo. Vì vậy, công đoạn cấy ngọc là một việc rất khó, đòi hỏi bàn tay khéo léo, cẩn thận và độ tập trung cao, chỉ cần một chút sơ sểnh là con trai được nuôi công phu hơn 1 năm ròng sẽ phải bỏ đi. Hiện cả 3 cơ sở của Công ty có tới 600 công nhân nhưng chỉ có 50 thợ cấy chuyên nghiệp. Tất cả trai sau khi cấy ngọc sẽ được cho vào một loại lồng đặc biệt, sao cho lưu lượng nước qua trai nhiều nhất, để trai có thể bắt mồi tốt nhất và phục hồi sức khỏe, dưỡng viên ngọc nó đang “ngậm” trong mình. Giai đoạn này kéo dài trên 1 năm, được gọi là giai đoạn nghỉ dưỡng phục hồi và nuôi lấy ngọc. Tuy nhiên, không phải con trai nào sau giai đoạn này đều được tiến hành lấy ngọc. Trước khi lấy ngọc, trai sẽ được mổ thử, nếu ngọc đã đạt chuẩn mới được lấy ra và xuất khẩu về Công ty mẹ để sản xuất ra những chuỗi ngọc trai quý giá.

Ngọc trai thô.

Như vậy, để thu được những hạt ngọc trai lung linh trên trang sức của quý bà, quý cô, người nuôi trai cấy ngọc phải làm việc cật lực hơn 2 năm và qua 6 công đoạn hết sức công phu, tỷ mỷ và khéo léo. Thành lập từ năm 2001, đến nay Công ty NTSG đang nuôi khoảng 30 triệu con trên diện tích 140 ha mặt nước bằng hình thức nuôi lồng bè. Hàng năm, Công ty xuất về Nhật khoảng 1 - 1,5 triệu con trai ngậm ngọc và ngọc trai thô (việc tinh chế được thực hiện ở Nhật). Ông Takahashi Masayuki cho biết, từ năm 1998, Công ty đã cùng Viện Hải dương học Nha Trang khảo sát các vùng biển ở Việt Nam. Công ty đánh giá rất cao về môi trường nước ở vịnh Vân Phong và một số vịnh khác ở Khánh Hòa. Môi trường ở đây rất phù hợp với nghề nuôi ngọc trai. Hiện nay, lượng ngọc thô Công ty xuất về Nhật được đánh giá là chất lượng không thua gì ngọc trai được nuôi cấy ở Nhật Bản. Công ty cũng đã mở một phòng trưng bày trang sức ngọc trai tại khách sạn Sunrise Nha Trang nhằm giới thiệu đến khách du lịch trong và ngoài nước các sản phẩm của Công ty. Hiện Tổng Công ty đang nhắm thêm 2 vị trí khác và sẽ sớm có kế hoạch mở rộng quy mô nuôi trai cấy ngọc tại Việt Nam.

TRINH MAI