Còn ai vẽ tranh truyền thần... 

Mới đây, một người ở TP. Nha Trang đăng trên Facebook thông tin tìm người vẽ tranh truyền thần. Chợt giật mình mới nhớ, nghề vẽ tranh truyền thần ở thành phố biển gần như đã rơi vào quên lãng.

Theo các bậc cao niên, những năm trước ngày đất nước giải phóng, nghề vẽ tranh truyền thần ở Nha Trang khá phát triển. Thời buổi đất nước chiến chinh loạn lạc, nhiều người mất đi mà không kịp để lại di ảnh cho người thân, nên nhiều gia đình đã phải nhờ họa sĩ "phục dựng" chân dung của người thân để thờ cúng hoặc lưu giữ hình ảnh người thân cho thế hệ sau. Các tiệm vẽ tranh truyền thần nổi tiếng có thể kể đến như: Sáng, Việt Nam (đường Độc Lập, nay là đường Thống Nhất), Hoàn Kiếm (đường Nguyễn Hoàng, nay là đường Ngô Gia Tự)... Những năm 60, 70 của thế kỷ trước, nhiều gia đình vẫn thường mang ảnh cũ của người thân đến nhờ các họa sĩ vẽ lại để làm ảnh thờ. Thậm chí, nhiều người còn sống cũng nhờ các họa sĩ vẽ tranh truyền thần bởi yêu thích sắc màu đen trắng rất có hồn của nó. “Hồi đó, khách hàng đến các tiệm vẽ tranh truyền thần rất đông. Ngoài khách ở Nha Trang, khách từ Cam Ranh, Ninh Hòa, Tuy Hòa, Phan Rang... cũng thường đến các tiệm vẽ này đặt vẽ tranh. Người ta thích tranh truyền thần bởi giữ được lâu hơn ảnh, có dấu ấn thời gian, khi gặp khí hậu ẩm thấp tranh cũng không bị hoen ố”, họa sĩ Lê Vũ nhớ lại.

Tranh Đại tướng Võ Nguyên Giáp của Bùi Anh An.

Cách đây 20 năm, khi tôi đặt chân đến Nha Trang vẫn còn một số tiệm vẽ có nhận vẽ tranh truyền thần như: Lê Tình (đường Lê Thành Phương), Sao Hỏa (đường Thống Nhất)... Ngày ấy, tôi từng lân la đến các tiệm vẽ này để xem họa sĩ vẽ tranh truyền thần. Bộ đồ nghề để vẽ tranh khá đơn giản (bột than, bút vẽ, vài cây cọ làm bằng đầu tăm, chân hương…) nhưng các bức tranh chân dung theo phong cách truyền thần rất có hồn. Có hai loại truyền thần: Vẽ lại từ một bức ảnh và vẽ theo sự mô tả của người đặt hàng. Dù ở thể loại nào thì cũng đều đòi hỏi người họa phải vô cùng kiên trì, cần mẫn để truyền được thần thái của người được vẽ. Còn nhớ, có lần một bà cụ người Ninh Hòa đến đặt họa sĩ Phạm Sanh (nay đã mất), chủ tiệm vẽ Sao Hỏa vẽ bức truyền thần người chồng đã tử trận nhưng không có ảnh mẫu. Bà ấy đem theo tấm ảnh của con trai, rồi nói thêm các chi tiết ấn tượng về người chồng để ông vẽ ảnh để thờ. Sau vài lần chỉnh sửa, đến một ngày bà ấy thốt lên “chồng tôi đây rồi” và ôm lấy bức tranh òa khóc... Thời gian đã bào mòn tất cả. Những họa sĩ biết vẽ tranh truyền thần ở Nha Trang như: Lê Tình, Phạm Sanh… lần lượt lui về ở ẩn, rồi qua đời trong lặng lẽ. 

Một số bức tranh truyền thần do họa sĩ Lê Vũ thực hiện.

Hiện tại ở Nha Trang dường như chỉ còn họa sĩ Lê Vũ biết vẽ tranh truyền thần. Nhưng tính ông tài tử nên cũng chẳng mấy khi ở nhà mà thường sinh hoạt ở Làng nghề Trường Sơn. Cách đây vài năm, tôi từng ghé thăm tư gia của ông. Người nghệ sĩ tài hoa này cho tôi xem một số bức truyền thần ông vẽ nhà thơ Nguyễn Khuyến, nhà cách mạng Nguyễn Thái Học, danh ca Elvis Presley, diễn viên Marilyn Monroe... Tất cả đều toát lên thần thái của nhân vật khiến người xem không thể rời mắt. Theo họa sĩ Lê Vũ, để có thể vẽ được tranh truyền thần, người ta phải học nghề ít nhất vài năm, còn để điêu luyện thì phải luyện cả một đời. Bởi khi vẽ tranh truyền thần, ngoài việc vẽ cho giống với ảnh mẫu, người họa sĩ còn phải thể hiện được thần thái của nhân vật, chính vì vậy mới có cái tên là “truyền thần”. Thông thường, một bức chân dung đơn giản họa sĩ vẽ mất một ngày, những bức phức tạp thì thời gian vẽ có khi đến vài ngày. “Nhiều khi khách hàng chỉ đưa một tấm ảnh nhỏ xíu chụp chung cả gia đình, rồi yêu cầu tôi dựa vào đó để vẽ chân dung một người. Có người còn không có ảnh mẫu, chỉ kể lại theo trí nhớ để tôi vẽ rồi chỉnh sửa dần, phải vài ba lần khách mới ưng ý”, họa sĩ Lê Vũ nói.

Không có gì tồn tại mãi mãi! Nếu như trước đây, để phục dựng chân dung người quá cố, người ta thường tìm đến họa sĩ vẽ truyền thần, còn bây giờ, với kỹ thuật photoshop, người ta có thể tái hiện bức ảnh một cách nhanh chóng với giá thành rẻ hơn nhiều. Nghề vẽ tranh truyền thần dần rơi vào quên lãng cũng là một lẽ tự nhiên… Biết vậy, nhưng không khỏi ngậm ngùi, luyến tiếc về một nét văn hóa.

THÀNH NGUYỄN