Báo Giáo dục Việt Nam số ra ngày 18-2-2016 có bài viết: "Việt Nam từng chủ động nuôi chủng muỗi Aedes, trung gian truyền vi rút Zika", trong đó có đề cập về chủng muỗi mang vi khuẩn Wolbachia của Dự án "Hướng tới loại trừ sốt xuất huyết dengue tại Việt Nam", ...
1. Báo Giáo dục Việt Nam số ra ngày 18-2-2016 có bài viết: “Việt Nam từng chủ động nuôi chủng muỗi Aedes, trung gian truyền vi rút Zika”, trong đó có đề cập về chủng muỗi mang vi khuẩn Wolbachia của Dự án “Hướng tới loại trừ sốt xuất huyết dengue (SXHD) tại Việt Nam”, do Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương phối hợp với Viện Pasteur Nha Trang, Sở Y tế Khánh Hòa thực hiện tại đảo Trí Nguyên - Nha Trang. Bài báo ra đời trong bối cảnh Khánh Hòa đang quyết liệt chống dịch SXH, còn trên thế giới đang ám ảnh bệnh teo não do vi rút Zika. Do vậy, bài báo đã tác động rất lớn đến giới khoa học, chính quyền tỉnh Khánh Hòa và người dân trên đảo Trí Nguyên. Ngay sau đó, UBND tỉnh yêu cầu Sở Y tế có văn bản đề nghị Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương trả lời để có căn cứ xử lý thông tin trên.
 |
| Các thành viên của dự án đang thu mẫu muỗi tại nhà dân trên đảo Trí Nguyên |
Ngày 3-3-2016, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương đã có công văn số 248/VSDTTW- CT&ĐVYH phúc đáp, khẳng định: Muỗi vằn mang vi khuẩn Wolbachia, do dự án thả tại đảo Trí Nguyên là muỗi có nguồn gốc tại đảo, được cấy truyền vi khuẩn Wolbachia và có khả năng làm giảm lây truyền vi rút SXHD. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu ban đầu của các nhà khoa học trên thế giới cho thấy, vi khuẩn Wolbachia còn có khả năng ức chế vi rút Zika trong cơ thể muỗi vằn. Như vậy, muỗi vằn mang vi khuẩn Wolbachia mà dự án đã thả ở đảo Trí Nguyên ngoài khả năng phòng SXHD còn có khả năng phòng ngừa sự lan truyền của vi rút Zika. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) xem đây là một phương pháp mới có nhiều triển vọng trong việc phòng ngừa lây truyền vi rút Zika.
Như vậy, sự việc đã được trả lời trên căn cứ khoa học!
2. Vấn đề ở đây là trách nhiệm của người viết báo và cơ quan báo chí!
Nhớ những năm cuối của thập kỷ 90, báo L. có đăng một bài phân tích chất lượng nước khoáng thiên nhiên Đảnh Thạnh của một viện nghiên cứu dinh dưỡng. Trong đó, có thông tin trong thành phần nước khoáng Đảnh Thạnh có một chất gây ung thư vòm họng. Ngay lập tức, thị phần của Công ty Nước khoáng Đảnh Thạnh sụt giảm tới 70%, các khách hàng truyền thống nhất loạt từ chối phân phối sản phẩm. Công ty đứng trước nguy cơ đóng cửa. Chỉ đến khi có kết quả kiểm nghiệm của các viện khoa học có uy tín, vụ việc được kết luận rõ ràng thì báo L. chối trách nhiệm bằng cách bào chữa “chúng tôi chỉ đăng kết quả nghiên cứu của viện kia chứ không khẳng định!”. Theo Luật Báo chí khi đó, Công ty Nước khoáng Đảnh Thạnh phải kiện cái viện cung cấp thông tin kia cho báo L. Trước những rắc rối pháp lý, công ty chỉ biết gánh chịu hậu quả.
Gần đây hơn, một số tờ báo đăng một bài dịch từ tạp chí khoa học nước ngoài có nội dung ăn nhiều bưởi sẽ bị ung thư vú. Hậu quả của bài báo này là cả ngàn hộ trồng bưởi da xanh của Nam Bộ đang xuất khẩu bị chết đứng; thương lái và các siêu thị đồng loạt tẩy chay. Dưới sức ép của dư luận, mấy tờ báo nọ mới phát hiện ra là... dịch nhầm. Nghiên cứu này được tiến hành với loại bưởi chùm (bưởi đắng) của Mỹ (tên tiếng Anh là grapefruit), khác với bưởi Việt Nam (còn có tên là bưởi ngọt, bưởi da xanh, tên khoa học là citrus grandis hay citrus maxima). Lúc này, Chính phủ đã có Nghị định 02 ngày 6-1-2011 về quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực báo chí, xuất bản (sau này là Nghị định 159/2013 ngày 12-11-2013 thay thế), do vậy, Bộ Thông tin và Truyền thông phạt các báo mỗi tờ từ 12 đến15 triệu đồng về hành vi thông tin sai sự thực gây hậu quả nghiêm trọng. Dĩ nhiên, mức phạt này so với tổn thất của nghề trồng bưởi da xanh do thông tin thất thiệt kia chả thấm vào đâu.
3. Vừa qua, sau khi có văn bản chính thức của Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, Sở Y tế có văn bản tham mưu UBND tỉnh hướng giải quyết: Dự án sẽ làm việc với Báo Giáo dục Việt Nam để cung cấp thông tin liên quan đến dự án và bằng chứng khoa học để làm sáng tỏ vấn đề. Đồng thời, sở cũng đề nghị UBND tỉnh cho phép Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương và Viện Pasteur Nha Trang tiếp tục triển khai các hoạt động nghiên cứu bổ sung của dự án tại Nha Trang đến hết tháng 2-2017 để chuẩn bị tốt hơn các điều kiện trước khi tiến hành thả muỗi mang tác nhân vi khuẩn Wolbachia và hoàn thiện hồ sơ trình Bộ Y tế phê duyệt nghiên cứu bổ sung.
Trước tác động của bài báo, thiết nghĩ UBND tỉnh nên có văn bản chính thức cho Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thông tin và Truyền thông và cơ quan chủ quản của Báo Giáo dục Việt Nam, báo cáo lại sự việc và kiến nghị có hình thức xử lý nghiêm khắc đối với người viết và Báo Giáo dục Việt Nam. Dù là ai, dù cơ quan nào cũng phải có trách nhiệm với phát ngôn của mình.
TRẦN DUY
