Theo nguyên tắc cơ bản, mỗi vụ án chỉ có một quyết định khởi tố vụ án và được xử lý theo đúng tiến trình tố tụng...
Theo nguyên tắc cơ bản, mỗi vụ án chỉ có một quyết định khởi tố vụ án và được xử lý theo đúng tiến trình tố tụng: Điều tra - truy tố - xét xử. Thế nhưng, sau khi vụ án kết thúc, bản án có hiệu lực pháp luật, do xuất hiện tình tiết mới làm thay đổi bản chất nội dung vụ án, Cơ quan Cảnh sát điều tra (CSĐT) lại quyết định khởi tố vụ án mới. Việc khởi tố vụ án lần thứ hai có được pháp luật cho phép?
° Việc khởi tố vụ án lần thứ hai có được pháp luật cho phép?
Mọi hoạt động tố tụng hình sự (TTHS) của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng phải được tiến hành theo quy định của Bộ Luật TTHS. Đó là nguyên tắc bảo đảm pháp chế XHCN trong TTHS. Thế nhưng, trong quá trình tố tụng, có nhiều trường hợp chưa được Bộ Luật TTHS quy định, cũng chưa có văn bản nào của cơ quan có thẩm quyền hướng dẫn thi hành. Đôi khi, các cơ quan tiến hành tố tụng phải làm những việc mà Bộ Luật TTHS chưa có quy định, để có thể xử lý không bỏ lọt người, lọt tội! Chúng tôi xin nêu một vụ án hình sự được khởi tố 2 lần để thấy pháp luật tố tụng hiện hành còn nhiều bất cập, nguyên tắc pháp chế XHCN chưa thật sự đảm bảo trong cuộc sống.
Nội dung vụ án như sau: Ngày 16-9-2001 đã xảy ra vụ cố ý gây thương tích tại 34 Trần Phú, Nha Trang. Người bị một số thanh niên dùng mã tấu đuổi chém gây thương tích là ông Nguyễn Chí H. Kết luận giám định pháp y xác định tỷ lệ thương tật của ông H. là 31% (xếp hạng thương tật vĩnh viễn).
Vụ án trên ban đầu đã được Cơ quan CSĐT Công an TP. Nha Trang khởi tố, sau đó chuyển Cơ quan CSĐT Công an tỉnh điều tra xử lý theo thẩm quyền. Do ban đầu chỉ có 2 đối tượng là Nguyễn Tấn Q. và Lê Hồng Ch. ra đầu thú, tự khai nhận hành vi phạm tội của mình mà không khai ra các đối tượng đồng phạm khác, nên Cơ quan điều tra (CQĐT) chỉ đề nghị truy tố Nguyễn Tấn Q. và Lê Hồng Ch. về tội “Cố ý gây thương tích” theo khoản 3 Điều 104 Bộ Luật Hình sự (BLHS). Suốt quá trình điều tra, truy tố, xét xử vụ án này cũng chỉ có căn cứ kết luận Lê Hồng Ch. và Nguyễn Tấn Q. là người thực hiện hành vi phạm tội đúng như kết luận của CQĐT và cáo trạng của Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) TP. Nha Trang đã truy tố. Tại thời điểm đó, không có cơ sở nào xác định có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng, bỏ lọt người, lọt tội. Vì vậy, Lê Hồng Ch. và Nguyễn Tấn Q. đã bị Tòa án nhân dân (TAND) tỉnh xét xử bằng một bản án có hiệu lực pháp luật vào ngày 24-6-2005. Vụ án kết thúc: Q. và Ch. là những người bị kết án đang thi hành án phạt tù.
Sau đó, tình tiết mới của vụ án xuất hiện. Trong quá trình chấp hành án, ngày 6-10-2006, Nguyễn Tấn Q. có đơn tố giác, cho rằng còn nhiều đối tượng khác là đồng phạm trong vụ án gây thương tích cho ông Nguyễn Chí H. Qua quá trình điều tra thu thập tài liệu chứng cứ, Công an TP. Nha Trang nhận thấy có đủ cơ sở kết luận có thêm đồng phạm khác đã cùng Nguyễn Tấn Q. và Lê Hồng Ch. thực hiện hành vi phạm tội vào đêm 16-9-2001.
Ngày 5-2-2007, Cơ quan CSĐT Công an TP. Nha Trang đã ra quyết định khởi tố vụ án “Cố ý gây thương tích” xảy ra ngày 16-9-2001. Sau đó, CQĐT đã quyết định khởi tố bị can, quyết định bắt tạm giam, kết luận đề nghị truy tố đối với 8 đối tượng khác là đồng phạm. Chấp nhận việc khởi tố vụ án lần hai, ngày 4-4-2008, Viện trưởng VKSND TP. Nha Trang đã có cáo trạng, quyết định truy tố 8 đối tượng nêu trên về tội “Cố ý gây thương tích theo khoản 3, điểm a, i Điều 104 BLHS. Cáo trạng cũng nhắc lại việc Lê Hồng Ch. và Nguyễn Tấn Q. đã bị TAND tỉnh xét xử vào ngày 24-6-2005. Hồ sơ vụ án này đã được chuyển sang TAND TP. Nha Trang để giải quyết theo thẩm quyền.
Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi không phân tích về nội dung vụ án, các đối tượng trên có hành vi phạm tội hay không cần phải chờ kết quả giải quyết của các cơ quan tiến hành tố tụng theo đúng quy định pháp luật. Vấn đề chúng tôi muốn nêu ở đây là: Khi bản án có hiệu lực pháp luật, có tình tiết mới, phát hiện thêm đồng phạm mới, thì việc khởi tố vụ án lần thứ hai để xử lý đối với những đồng phạm mới như vụ việc nêu trên có được pháp luật cho phép?
° Tái thẩm hay khởi tố vụ án mới?
Trao đổi với chúng tôi về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Hồng Hà cho biết: Bộ Luật TTHS đã quy định: Thủ tục tái thẩm được áp dụng đối với bản án hoặc quyết định đã có hiệu lực pháp luật nhưng bị kháng nghị vì có những tình tiết mới được phát hiện có thể làm thay đổi cơ bản nội dung của bản án hoặc quyết định mà Tòa án không biết được khi phát hiện bản án hoặc quyết định đó. Những tình tiết được dùng căn cứ để kháng nghị theo thủ tục tái thẩm được quy định tại Điều 291 Bộ Luật TTHS là: Lời khai của người làm chứng, kết luận giám định, lời dịch của người phiên dịch có những quan điểm quan trọng được phát hiện không đúng sự thật; điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán, hội thẩm đã có kết luận không đúng làm cho vụ án bị xét xử sai; vật chứng, biên bản điều tra, biên bản các hoạt động tố tụng khác hoặc những tài liệu khác trong vụ án bị giả mạo hoặc không đúng sự thật; Những tình tiết khác làm cho việc giải quyết vụ án không đúng sự thật.
Đối chiếu với quy định của Bộ Luật TTHS hiện hành, trường hợp nêu trên không thể khởi tố vụ án lần hai vì mỗi vụ án chỉ được khởi tố bằng một quyết định khởi tố vụ án. Khi phát hiện tình tiết mới, CQĐT không thể căn cứ quyết định khởi tố vụ án trước đó để khởi tố bị can đối với các đối tượng có dấu hiệu đồng phạm mới được phát hiện qua xác minh đơn tố giác của người đã bị kết án, vì vụ án đã khởi tố, đã được giải quyết bằng một bản án đã có hiệu lực pháp luật từ năm 2005. Như vậy, trong trường hợp này phải được giải quyết theo thủ tục tái thẩm, vì tình tiết mới làm thay đổi bản chất nội dung của vụ án đã được quy định tại Điều 290, 291 Bộ Luật TTHS. Thẩm quyền kháng nghị tái thẩm vụ án này thuộc thẩm quyền của Viện trưởng VKSND Tối cao. Điều quan trọng là khi phát hiện tình tiết mới, CQĐT, truy tố TP. Nha Trang có báo cho Viện trưởng VKSND Tối cao biết để thực hiện quyền kháng nghị tái thẩm theo thẩm quyền trong thời hạn luật định hay không? Việc Cơ quan CSĐT Công an TP. Nha Trang quyết định khởi tố vụ án mới như vậy có thể coi là vi phạm thủ tục TTHS?
Tuy nhiên, cũng có ý kiến khác cho rằng không thể tiến hành thủ tục kháng nghị theo thủ tục tái thẩm để xử lý đối với những đồng phạm mới được phát hiện, vì thủ tục tái thẩm sẽ làm bất lợi đối với người đã bị kết án, trong khi việc truy cứu trách hình sự đối với những đồng phạm mới còn trong thời hiệu quy định tại Điều 23 BLHS. Quyết định khởi tố vụ án mới là việc làm cần thiết, mới có căn cứ để xử lý kịp thời đối với các đối tượng đã thực hiện hành vi phạm tội do quá trình xử lý vụ án trước đây chưa phát hiện được…
Chúng tôi sẽ tiếp tục theo dõi và thông tin đến bạn đọc về kết quả xử lý của các cơ quan tiến hành tố tụng đối với tình huống TTHS hy hữu của vụ án này.
NHÓM PHÓNG VIÊN NỘI CHÍNH
