2 loài ốc biển độc có ở Việt Nam

Trong họ ốc cối (Conidae) có 2 loài ốc cối được Viện Hải dương học Nha Trang xếp vào danh mục “Các loài hải sản độc hại gây chết người” trong tài liệu truyền thông...

Trong họ ốc cối (Conidae) có 2 loài ốc cối được Viện Hải dương học Nha Trang xếp vào danh mục “Các loài hải sản độc hại gây chết người” trong tài liệu truyền thông. Đó là ốc cối địa lý và ốc cối hoa lưới. Chúng được phân bố nhiều ở khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương; tại Việt Nam, chúng xuất hiện ở ven biển phía Nam và các hải đảo.

Nhận dạng loài ốc độc

Ốc cối địa lý.

Ốc cối địa lý: Đây là loài có kích thước tương đối lớn so với các loài trong cùng họ, nhưng vỏ mỏng, nhẹ và dễ vỡ. Vỏ có dạng hình trứng kéo dài, chóp xoăn thấp, có ngấn và viền ngoài tạo thành gờ. Vỏ có màu trắng hơi xanh chuyển sang hơi tím; vỏ ngoài trang trí hình mạng lưới mịn (hoặc không rõ) màu nâu. Khi sống, phần chân thịt của ốc có màu vàng cam. Chiều dài trung bình 110mm, đường kính ngang chỗ phình to là 55mm (con lớn có thể dài đến 160mm với đường kính ngang 75mm). Chúng thường sống ẩn mình trong các kẽ đá của các rạn san hô hoặc dưới cát. Chúng chỉ chui ra kiếm ăn vào ban đêm; thức ăn là cá đáy nhỏ. Chúng tấn công mồi bằng việc bắn mũi tên nhỏ có chất độc vào con mồi. Do cấu tạo vỏ của chúng có kẽ hở rộng nên chúng có thể thò vòi tiếp xúc với con mồi ở phạm vi khá rộng, dễ gây nguy hiểm cho con mồi. Chất độc của chúng được tạo ra từ một cơ quan có răng chitin dạng kim và một ống dẫn xoăn gắn với một tuyến dạng bầu có thể co bóp. Khi con vật phóng mũi tên (răng) hoặc chích vào con mồi, vòi thò ra và một bộ phận hình mũi tên đâm con mồi, rồi phóng chất độc vào. Loài ốc này có tính độc cao nhất trong số các loài ốc cối.

Ốc cối hoa lưới.

Ốc cối hoa lưới: Có chiều dài trung bình 70mm với đường kính ngang tại chỗ rộng nhất khoảng 30mm và chiều dài tối đa 130mm với đường kính ngang 55mm. Vỏ của chúng có dạng trứng thuôn dài, kích cỡ trung bình. Vỏ dài, chắc và nặng. Chóp xoăn có dạng hình nón, vòng xoăn đều và láng. Khe hở của vỏ dài và rộng, có màu trắng; chỗ rộng nhất nằm ở chóp đầu. Màu sắc của vỏ thay đổi, thường là trắng hơi xanh. Đặc biệt, hoa vân màu nâu hơi vàng có hình mạng lưới không đều, trang trí khắp mặt ngoài của vỏ (kể cả chóp xoắn), tạo cho phần nền của vỏ thành những vảy màu trắng xếp không đều. Trên nền của hoa lưới còn điểm những vệt lớn màu nâu không đều. Khi sống, phần chân thịt của chúng màu trắng, điểm những vằn lốm đốm màu nâu. Thức ăn của chúng là các loài động vật thân mềm khác và chúng cũng có cách tấn công giống ốc cối địa lý. Chúng được phân bố rất rộng, từ vùng dưới triều đến độ sâu khá lớn, nhưng thường sống chui trong các khe kẽ rạn san hô ở độ sâu từ 10 - 30m. Đôi khi thấy chúng vùi trong cát ở vùng rạn phẳng.

Những biểu hiện khi bị trúng độc

Đa số những trường hợp bị ốc độc chích (ở ngón tay và bàn tay) là do người tiếp xúc cầm nắm chúng không đúng cách do không có kinh nghiệm. Vết chích thường là vết thương thủng sâu. Nếu nhẹ, giống như vết chích của ong hay côn trùng; từ chỗ vết thủng bắt đầu gây đau nhiều, bị sẫm màu hoặc xuất hiện vằn hay vết chấm lốm đốm ở xung quanh vết cắn và tê cứng. Nếu bị nặng hơn, có thể gây nên sự dị cảm tại vùng vết thương, nhanh chóng lan đến xung quanh miệng, sau đó khắp nơi.

Khi bị trúng độc, thường có các triệu chứng: ngứa, khó nuốt, yếu ớt, mất tiếng, mất phản xạ, nhìn nhòe một hóa hai, ngất, hôn mê, liệt các cơ, trụy hô hấp, trụy tim và chết. Nếu bị ngộ độc nhẹ thì chỉ có triệu chứng buồn nôn, nhìn nhòe, khó chịu và suy yếu trong vòng vài giờ. Sự ngộ độc có thể gây những triệu chứng phải đến 2 - 3 tuần cơ thể con người mới tiêu độc hoàn toàn và phục hồi.

Phòng ngừa và sơ cứu

Các loài ốc cối này chỉ gây nguy hiểm cho những người đi bắt nó. Do đó, cần chú ý cẩn thận khi cầm ốc (nên mang găng tay dài và chỉ cầm nơi chóp vỏ, tránh tiếp xúc với phần khe hở). Không nên đeo túi đựng ốc vào người để tránh ốc tiếp xúc với cơ thể người (gai ốc có thể đâm xuyên qua quần áo). Chẳng may bị ốc độc đâm chích, trước tiên phải garô vết thương và giữ cố định vùng bị cắn và nhanh chóng đến bệnh viện gần nhất để kịp chữa trị. Quá trình chuyển nạn nhân đi cấp cứu, phải để nạn nhân nằm im, thường xuyên theo dõi và làm hô hấp nhân tạo.

Hiện nay chưa có biện pháp giải độc đặc hiệu cho những trường hợp ngộ độc từ ốc độc. Một số biện pháp trị liệu ban đầu thường được sử dụng bao gồm: băng để bịt tĩnh mạch, rạch vết cắn và hút nọc độc; ngâm chỗ đau trong nước nóng theo sự chịu đựng của cơ thể cho đến khi giảm đau, tiêm thuốc mê cục bộ và cắt bỏ chỗ đau cục bộ.

THANH HƯƠNG