8 loài cá nóc độc tại biển Khánh Hòa và vùng phụ cận

Đó là các loài: Nóc răng mỏ chim, Nóc đầu thỏ chấm tròn, Nóc tro, Nóc vằn vện, Nóc răng rùa, Nóc vàng, Nóc chuột vân bụng và Nóc chuột Map-pa...

Cá nóc chuột vân bụng.

Đó là các loài: Nóc răng mỏ chim, Nóc đầu thỏ chấm tròn, Nóc tro, Nóc vằn vện, Nóc răng rùa, Nóc vàng, Nóc chuột vân bụng và Nóc chuột Map-pa.

Cá nóc từ lâu đã được biết đến là loài sinh vật chứa độc tố Tetrodotoxin (TTX) - một loại độc tố thần kinh có khả năng gây ngộ độc cấp tính cho người và gia súc - với tỉ lệ tử vong rất cao. Triệu chứng ngộ độc thường xuất hiện khoảng 10 - 45 phút sau khi ăn với cảm giác tê ngứa ở

Cá nóc răng rùa (*).

lưỡi và khoang miệng, kèm theo nhức đầu, chóng mặt, nôn mửa, yếu và liệt cơ. Trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến giảm huyết áp, giảm nhịp tim, giãn đồng tử mắt và cuối cùng là tử vong (từ 2 - 6 giờ sau khi ăn) do liệt cơ hô hấp. Đáng lưu ý là hiện nay chưa có thuốc giải đặc hiệu đối với các trường hợp ngộ độc cá nóc. Biện pháp chữa trị chủ yếu vẫn là hỗ trợ bằng cách cung cấp các thiết bị hô hấp nhân tạo, truyền dịch nhằm tăng cường khả năng chống chịu của cơ thể.

Cá nóc răng mỏ chim (*).

Cá nóc vàng.

Ở Việt Nam, những năm gần đây, hàng loạt vụ ngộ độc do tiêu thụ các sản phẩm chế biến từ cá nóc đã xảy ra ở nhiều địa phương, nhất là các vùng dân cư ven biển. Các tỉnh miền Trung từ Đà Nẵng đến Bình Thuận là những vùng thường xảy ra các vụ ngộ độc gây chết người do ăn cá nóc. Theo số liệu của Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh Khánh Hòa, năm 2001 toàn tỉnh có 9 ca ngộ độc cá nóc, 2 người tử vong. Cũng năm này tại Huế có 102 trường hợp ngộ độc cá nóc, 2 người tử vong. Điều đáng nói là tuy đã được cơ quan chức năng cảnh báo về nguy cơ ngộ độc thực phẩm từ cá nóc, thậm chí Chính phủ đã có lệnh cấm chế biến và tiêu thụ cá nóc dưới mọi hình thức, nhưng cho đến nay ở nhiều địa phương vẫn tồn tại việc khai thác và buôn bán cá nóc như một mặt hàng hải sản phổ biến, thậm chí có những cơ sở chuyên sản xuất và chế biến các sản phẩm từ cá nóc như muối khô, làm nước mắm hoặc chả cá. Thực tế trên đã khiến cho các trường hợp ngộ độc và tử vong do cá nóc vẫn xảy ra rải rác khắp các tỉnh.

Cá nóc tro (*).

Theo nghiên cứu của Viện Hải dương học (HDH) Nha Trang, cá nóc phân bố rộng, hầu như khắp vùng biển ven bờ. Khu vực tập trung của chúng chủ yếu từ Đà Nẵng đến Bà Rịa - Vũng Tàu, đặc biệt ở vùng từ Quảng Ngãi đến Bình Thuận. Thời gian khai thác cá nóc kéo dài quanh năm, tập trung nhất từ tháng 3 đến tháng 10 hàng năm. Hiện nay chưa có ngư cụ chuyên biệt để khai thác cá nóc, nhưng cá nóc thường xuất hiện trong những mẻ lưới giã cào. Khánh Hòa là địa phương có sản lượng cá nóc đánh bắt được hàng năm cao hơn các địa phương khác, thành phần các loài cá nóc cũng rất phong phú và cân nặng có thể đạt từ 6 - 8kg/con. Đáng chú ý là thịt cá nóc trắng, dai và giàu đạm,

Cá nóc đầu thỏ chấm tròn (*).

do đó khá hấp dẫn với người dân. Theo số liệu của Viện HDH, vùng biển Khánh Hòa hiện có khoảng 30 loài cá nóc, trong đó ít nhất 3 - 5 loài có sản lượng cao, hay được sử dụng làm thực phẩm như: cá nóc chấm cam, cá nóc tro, cá nóc răng mỏ chim, cá nóc vàng. Do hiện nay ở nước ta chưa có tài liệu chi tiết và đầy đủ giúp người dân phân biệt những loài cá nóc độc và không độc nên hầu hết người dân chỉ nhận biết sơ bộ hình dạng ngoài của cá bằng kinh nghiệm, từ đó dẫn đến sự nhầm lẫn giữa loài độc và không độc, nhất là những loài có hình thái bên ngoài tương đối giống nhau, như các loài thuộc giống Lagocephalus.

Cá nóc chuột Map-pa.

Để giúp người dân phân biệt được các loài cá nóc độc và không độc, vừa qua, Viện HDH Nha Trang đã thực hiện đề tài nghiên cứu về độc tố TTX trong một số loài cá nóc tại biển Khánh Hòa và vùng phụ cận. Kết quả, trong số 17 loài được nghiên cứu đã xác nhận 8 loài có độc. Trong đó, 5 loài chứa độc tính cao, nguy hiểm cho tính mạng con người gồm: cá nóc răng mỏ chim, cá nóc đầu thỏ chấm tròn, cá nóc tro, cá nóc vằn vện và cá nóc răng rùa. 3 loài còn lại là cá nóc vàng, cá nóc chuột vân bụng và cá nóc chuột Map-pa cũng có khả năng gây ngộ độc cho người. Phân bố độc tố trong cơ thể cá nóc cũng

Cá nóc vằn vện (*).

có sự khác biệt tùy loài, nhưng hầu hết độc tố chứa ở gan và tuyến sinh dục, tiếp theo là nội quan, da và cơ. Tuy nhiên, cũng có loài như: cá nóc chuột vân bụng, cá nóc răng rùa da lại là bộ phận chứa độc tố cao nhất. Từ thực tế trên, khuyến cáo của các nhà khoa học thuộc Viện HDH Nha Trang là với những loài cá nóc đã được xếp vào danh mục loài độc, tuyệt đối không nên sử dụng bất kỳ bộ phận nào của chúng làm thức ăn để tránh nguy hại đến sức khỏe và tính mạng.

H.Y

Dấu (*) là những loài cá nóc có độc tố mạnh.