Thú chơi cây cảnh

So với lần đầu tiên được tổ chức cách đây 1 năm, Hội Hoa xuân 2015 sẽ mang nhiều sắc màu hơn và giảm thiểu các tác phẩm chỉ mang tính hàng hóa thuần túy. Sẽ không còn những tràng kỷ, sập gụ hoành tráng như trước, thay vào đó là sự kết nối giữa các không gian nghệ thuật nhằm đáp ứng nhu cầu của đại đa số người dân. Đó là một xu hướng cần thiết và hợp lý. Dẫu vậy, đối với những người có thú chơi sinh vật cảnh, tựu lại trong họ vẫn chính là không gian nghệ thuật đậm nét, ở đó thể hiện được cái hay, cái đẹp của mỗi tàng cây, thế đá.

Cây dáng huyền thể hiện khả năng chịu đựng gian khó phi thường của cây cối

Nghệ nhân và tác phẩm

Thường thì mỗi gốc bonsai hay tiểu cảnh non bộ đều hàm chứa trong nó rất nhiều tâm sức, ý nghĩa và cả tình cảm của người tạo ra, chăm sóc nó. Một nghệ nhân thuộc diện gạo cội của Khánh Hòa chia sẻ: “Sau những giờ lao động mệt nhọc, người ta thường tìm cho mình một thú chơi nào đó nhằm cân bằng lại cuộc sống. Với các nghệ nhân thì cây cỏ tựa như đứa con tinh thần của mình, ngày ngày dành cho cây một ít thời gian, vừa chăm sóc, vừa ngắm nhìn, chiêm nghiệm”. Theo thời gian, từng gốc cây, thế dáng được hình thành, không chỉ gắn bó mà còn thể hiện luôn cả tính cách của người chăm chút nó.

Thật lạ là trong quá trình tìm đến hàng chục nghệ nhân đang chọn thú vui tao nhã từ cây cối, đá cảnh, mọi người đều rất hăng say khi nói về thú chơi, về những đứa con tinh thần của mình, nhưng ai cũng “chối đây đẩy” khi được đề nghị đưa tên lên báo chí. Bởi đã được coi là khoảng lặng thì mỗi người sẽ có một cảm nhận khác nhau trước các thế cây khác nhau. Bởi đã là khoảng lặng thì không cần khoa trương hay giới thiệu, bản thân tác phẩm sẽ chuyển tải đầy đủ nhất ý nghĩa mà người nghệ nhân muốn gửi gắm vào đó. Một nghệ nhân chia sẻ: “Cứ coi tác phẩm nghệ thuật của những người yêu thích bộ môn cây cảnh tựa như bức tranh trừu tượng của người họa sĩ, tựa như lời bài hát đầy hàm ý của các nhạc sĩ. Không dễ để giải nghĩa một cách rõ ràng nhưng tựu lại, mỗi nghệ nhân đều muốn chiêm ngưỡng cái đẹp, cái tinh túy của thiên nhiên và thông qua đó đúc kết cho mình những ý nghĩa cuộc đời”.

Với các nghệ nhân, đứa con tinh thần của mình luôn được đặt ở một vị trí trang trọng và quý giá. Thường thì phải là những người bạn tâm giao mới có thể chiêm ngưỡng được tác phẩm quý nhất của mình. Ở một khía cạnh khác, tác phẩm ấy thường căng tràn nhựa sống, sung sức và đẹp nhất khi mỗi độ Tết đến xuân về. Để rồi, Hội Hoa xuân ra đời và thuyết phục được các nghệ nhân mang đứa con tinh thần của mình ra cho mọi người cùng chiêm ngưỡng.

Thế cây và ý nghĩa nhân sinh

Nói về ý nghĩa thì chỉ riêng bonsai - loại hình được nhiều nghệ nhân chọn lựa nhất - xuất thân từ Trung Quốc, lan truyền sang Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam. Tuy nhiên, khi đến với người Việt, ngoài 3 tiêu chí “cổ - kỳ - mỹ” cần phải đạt được của một cây bonsai, các nghệ nhân Việt còn phải gửi gắm vào đó yếu tố “văn” trong tác phẩm của mình. Trong đó, Cổ hiểu nôm na là lâu năm, độ tuổi của cây bao gồm tuổi thật và tuổi nghệ thuật. Còn yếu tố Kỳ là kỳ lạ, độc đáo, hay gọi là “dị thảo”. Kỳ còn được hiểu là sự kỳ công của tự nhiên và nghệ nhân tạo nên dáng thế, đem đến sự kỳ thú cho người thưởng ngoạn. Yếu tố Mỹ trong bonsai được hiểu là vẻ đẹp, sự hoàn hảo. Văn hiểu giản đơn là tính nhân văn, là tâm hồn mà người làm nghệ thuật gửi gắm vào tác phẩm, đơn giản hơn nữa đó chính là cái hồn của cây cỏ hoa lá. Tựa như 2 cây mọc lên cùng một gốc, người ta thường gọi là cây huynh đệ, cây huynh cao hơn, to hơn một chút so với cây đệ, 2 cây cành lá giao nhau, quấn quýt lấy nhau như anh em ruột thịt cùng sinh ra từ một mẹ (1 gốc); hoặc 2 cây cùng được trồng trong chậu, dáng trực và cành lá giao hòa với nhau còn được coi là cây bằng hữu. Có những cây dáng mảnh khảnh những gân guốc, vươn cao lên và xòe tán nhỏ phía trên bay bổng, người ta gọi là cây văn nhân... Đó chính là nét “văn” của cây cảnh.

Dáng văn nhân mảnh khảnh và bay bổng biểu trưng cho giới nghệ thuật.

Cũng chính vì xoáy sâu vào yếu tố “văn” - tâm hồn của cỏ cây mà nghệ nhân gửi gắm, nên các tác phẩm thường mang một ý nghĩa hết sức nhân văn dựa vào dáng thế và cách bài trí tổng thể. Về dáng thì các cây cảnh đều có 4 dáng cơ bản gồm: trực, xiêu, hoành và huyền. Với những cây có dáng trực, dáng đứng thẳng thường là loại cây được phát triển trong điều kiện thuận lợi, điều kiện đất đai, khí hậu phù hợp, có đường nét mạnh mẽ, dứt khoát và có chiều hướng hiên ngang, thẳng thắn. Theo anh Nguyễn Văn Tùng - người chơi cây cảnh ở đường Phong Châu, Nha Trang: “Cây dáng trực có hàm ý nói lên ý tưởng đấu tranh, biểu hiện bản lĩnh, khí tiết của người nam nhi”. Còn cây dáng xiêu là những cây có dáng đứng nghiêng. Nếu như dáng xiêu là chỉ hơi nghiêng về một bên thì cây dáng hoành thường nằm ngang song song với mặt đất do điều kiện khắc nghiệt nơi cây đang sống, cây bị mưa bão, sạt lở đất tác động hoặc mọc ở nơi vách núi cheo leo nhung vẫn chống chọi tốt với điều kiện khắc nghiệt để vươn lên nảy lộc đâm chồi. Đây là thế cây mà ngọn thường hướng về gốc rễ cội nguồn và ý nghĩa mà nghệ nhân muốn gửi gắm vào đó là ý chí, nghị lực vượt qua hoàn cảnh bất hạnh. Tuy nhiên, khó trồng và mang nhiều ý nghĩa về cuộc đấu tranh sinh tồn mạnh mẽ nhất là những cây dáng huyền - là cây có thân trườn qua mép chậu đổ xuống phía dưới đáy chậu, thấp hơn cả gốc cây. Bạn chỉ có thể tìm thấy những gốc cây dáng huyền ở những vách đá cheo leo, nơi hầu như không có đất, cây phải sống một cuộc sống hết sức cằn cỗi, hoặc nơi vách thác nước, nơi thường xuyên bị những cơn lũ quét qua, cây bị gãy đổ, vùi dập, nhiều cây mất gần hết lớp vỏ mà vẫn trổ cành ra lá xanh tươi. Ngọn cây - theo như tự nhiên vẫn luôn hướng lên phía trên, trong khi cây dáng huyền vô hình trung hướng về phía gốc vì gốc nằm trên, cao hơn cả ngọn”. Chung quy, 4 thế cây cơ bản trực, xiêu, hoành, huyền đều hàm chứa phía sau ý nghĩa về sự vươn lên trong cuộc sống trước nhiều gian khó, thiên tai địch họa.

Có lẽ vì thế, khi đến với Hội Hoa xuân 2015 được tổ chức từ 23 tháng Chạp đến mùng 5 Tết tại Công viên Yến Phi (TP. Nha Trang), ngoài những không gian đại chúng về vui chơi, giải trí, mọi người còn có thể tìm đến góc cây cảnh như một không gian của nghệ thuật. Ở đó, người ta sẽ lắng lại để có thể chiêm nghiệm được một trong những nét tinh túy mà thú chơi cây cảnh mang lại.

HỒNG LĨNH